Seyitgazi ilçesi Yenikent Mahallesi’nde, birinci Tunç çağına ait yürütülen Küllüoba hafriyatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün müsaadesiyle 1996’da başladı.
Geçen vakitte, hafriyat alanında birinci Tunç çağının kültürel özelliklerini ortaya çıkaran pek çok buluntu saptanırken, birebir vakitte 5 bin yıl evvel Anadolu’daki kentleşmeyi gösteren deliller gün yüzünü çıkarıldı. Ayrıyeten hafriyatlarda radyokarbon bilgilerinin milattan evvel 3 bin 200’e dayandığını belirlenen 100’ün üzerinde mezar, çok sayıda gömü tespit edildi.
4 bin 500 yıllık ilaç kalıntısı bulundu
Bu yıl da sürdürülen hafriyatlarda, Bilecik Pir Edebali Üniversitesi (BŞEÜ) öncülüğünde, Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı Batman ve Konya Selçuk Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrencilerinden oluşan 30 kişilik grup yer alıyor.
Arkeolojik hafriyatlarda gün yüzünü çıkarılan kaplar ise ayrıntılı incelemeye alındı. Kapların birinde 4 bin 500 yıl evvel ağrı kesici olarak kullanılmış ilaç kalıntısına rastlanıldı.
“Buluntular ağrı kesici tüketiminde kullanıldığını gösteriyor”
BŞEÜ Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Küllüoba Höyüğü Hafriyat Lideri Doç. Dr. Murat Türkteki, mezarlık çalışmalarının yanı sıra alanda bilhassa yerleşmenin 4 bin 500 yıl evvelki milletlerarası ilgilerini, bölgelerarası bağlarını anlayabilmek için ağır çalışma yürütüldüğünü söyledi.
Bu çalışmalarda bilhassa bölgelerarası ticaretle ilgili birtakım buluntulara ulaştıklarını belirten Doç. Dr. Türkteki, “Yine bu ticaretle yayılan bir öteki olgu da ritüel çukurları, merasim çukurları ya da adak çukurları olarak isimlendirdiğimiz çukurlardı. Bu çukurlar içerisinde çeşitli eşyalar buluyoruz lakin buluntular içerisinde bilhassa çift kulplu bir içecek kabı diyebileceğimiz ‘depas formu’ da saptanan formlar ortasında. Bu form üzerinde yapmış olduğumuz birtakım tahliller, bize bunların çeşitli ağrı kesicilerin tüketilmesinde kullanıldığını gösteriyordu” dedi.
Saptanılan örnekler müzede sergileniyor
Arkeolojik hafriyatın, yalnızca yerdeki çalışmalarla sonlu olmadığını ve bilhassa hafriyat konutunda ve laboratuvarlarda ayrıntılı çalışmalar yürütüldüğünü anlatan Türkteki, şunları kaydetti:
“Hayvan ve insan kemikleri, botanik örneklerinin incelenmesi yanında kimyasal tahliller de arkeolojik çalışmalarda uzun müddettir kullanılıyor. Bu kapsamda yaptığımız birtakım organik kalıntı tahlil çalışmaları da var. Bunlar bize hem yeme içme alışkanlıkları ile ilgili bilgi veriyor, hem de tüketilen öteki eserleri bu çalışmalarla anlayabiliyoruz. Bilhassa bu ritüel çukurları içerisinde hayvan kemikleri, mesela bu sene çıkan buluntular içerisinde kızıl geyik boynuzlarını sayabiliriz. Domuz, keçi, koyunun da bu çukurlar içerisine konulduğunu biliyoruz. Bunlarla bir arada kimi içeceklerin de tüketilmesinde kullanılan kapların yeniden bu çukurlar içerisine bırakıldığını söyleyebiliriz. Yaptığımız tahlillerde ağrı kesicinin bulunduğunu saptadığımız depas formu, bilhassa İç Batı Anadolu’da ve ağır olarak Eskişehir bölgesinde M.Ö. 2 bin 500’lerden itibaren ağır olarak görülen bir form bu devirde. Bugüne kadar saptadığımız örnekler Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.”
“Ağrı kesici kalıntılarına birinci kere rastlanıldı”
Kazı takımındaki Konya Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Biyokimya Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Tarhan, bulunan kap ve içindeki ağrı kesici kalıntılarına birinci sefer rastlanıldığını söyledi. Bu sonucun ayrıntılı tahlillerle ortaya çıktığını belirten Tarhan, şöyle konuştu:
“Arkeolojik hafriyatlarda en çok bulunan eserler seramik eserler. Bu seramik eserler gözenekli bir yapıda olduğu için içinde taşınan ya da koruma edilen eserleri bir halde gözeneklerine hapsedebiliyorlar. Bu biçimde bu molekül kalıntıları toprak altında binlerce yıl dursa bile bozulmadan kalabiliyor. Biz de sahip olduğumuz biyokimyasal tekniklerle bu seramik yapıtlarda hapsolmuş molekülleri tahlil edebiliyoruz ve neler olduğunu yorumlayabiliyoruz. Bu moleküllerden yola çıkarak da bu kaplarda neler taşınmış olabileceğini ya da nelerin koruma edilmiş olabileceğini tespit edebiliyoruz. Küllüoba’da ele geçen bu 4 bin 500 yıllık depas kaplarında da tahlillerimizi gerçekleştirdik ve çok enteresan sonuçlar bulduk zira günlük kullanımdan fazla daha çok tıbbi emelli diyebileceğimiz moleküller tespit ettik. Bu moleküllerde bilhassa yeşil yapraklı bitkilerden gelen haşhaştan, zeytinyağından gelen biyomoleküller ağırlıktaydı. Hatta bunlardan çok meşhur bir ağrı kesicinin etken unsuru olan salisilik asidi bile bu kaplarda tespit ettik.”
Eski yazılı kaynaklar da şifalı otların şifalı yağlarla karıştırılıp ilaç, merhem formunda kullanıldığının bilindiğini fakat fizikî ispat olmadığını kaydeden Tarhan, “Bizim yaptığımız tahlillerde de gördük ki tıbbi kullanıma yönelik materyallerin, bir delil sağlayabilecek bulguları birinci kere Küllüoba’da keşfetmiş olduk. Genelde bu üslup kaplarda bitkisel, hayvansal yüklü yağlar tespit edilir. Ancak biz depas kaplarında ağrı kesici özelliği olan etken hususları çokça tespit ettik ki bu da bir halde tıbbi medikal gayeli bir eserin kaplarda koruma edildiğini gösterdi. Aslında arkeoloji alanındaki uzmanlar da bu kapların formlarına baktıklarında, günlük kullanımdan fazla daha çok törensel ya da medikal emelli eserlerin, bu kaplarda koruma edilmiş olabileceğini söylüyorlardı. Biz de kimyasal olarak bunları tespit etmiş olduk” dedi.
Uluslararası mecmuada yayımlandı
Öte yandan Küllüoba Höyüğü’ndeki arkeolojik hafriyatlarda, 4 bin 500 yıl evvel içinde ağrı kesici ilaç saklandığı belirlenen kaplara ait ayrıntılı bilimsel çalışma, milletlerarası hakemli mecmuada de yayımlandı.