Prof. Dr. İhsan Süreyya Sırma ile Cağaloğlu’ndaki ofisinde buluşuyoruz. Aramızdaki sehpanın üzerinde eskilerin tabiriyle “tuğla kalınlığında” II. Abdülhamid hakkında hazırladığı doktora tezi duruyor. 1973 yılında yazdığı tezini yıllar sonra çeviri etmiş. II. Abdülhamid’in isminin anılmadığı bir periyotta bu türlü bir tezi nasıl tamamladığını, özel bir müsaade alıp almadığını soruyorum. Sırma, “Hayır, özel bir müsaadeye gerek yok, lakin riski var. Biz o riskleri aldık lakin cezalarını da aldık” diyor ve gülüyor. Sırma’nın profesörlük tezi yeniden “II. Abdülhamid ve İslam Birliği Siyaseti” üzerineymiş. Sırma, “Bu nedenle YÖK 5 sene tezimi kabul etmedi ve mahkeme ile geçerliliğini kanıtladım. Türkiye’deki II. Abdülhamid düşmanlığı Avrupa’dan daha fazla” diyor. İlim öğrenmeye ve öğretmeye bu kadar kararlı olmasının nedeni merak ediyorum. Büyük alimlerden birinin torunu olması mı etkilemiş sanki? Sırma ilme olan merakının hayatını da şekillendirdiğini söylüyor ve ekliyor: “Başka kardeşlerim de vardı. Onlar meslek sahibi olmak için üniversiteyi okudular. Benim derdim, bir şey sahibi olmak değil, ilim yapmaktı. Onun için biraz zahmetli bir hayat geçirdim lakin mutluyum bu türlü olduğuna. Kasvet çekmeden bir iş başarılamıyor.” Akabinde ilim öğrenmek ve öğretmek üzere yaşadığı bir ömrü konuşmaya başlıyoruz.
PERVARİ’DE BAŞLAYAN YOLCULUK
“O vakit bugünkü üzere oyuncaklar yoktu. Kendi oyuncağımızı kendimiz yapardık” diyor Sırma. Kendi kurdukları oyunlardan birini anlatıyor: “İlkbaharda karlar eriyince yerler çamur olurdu. 20-30 santimlik ucu sivri sopalar yapardık kendimize. O sopaları süratlice çamura saplardık. Oburunun sopasını düşürürsen o da senin olurdu.” Sırma’nın hatırladığı şeylerden biri de uzaklığı 100 kilometre olan Pervari-Siirt ortası haftada iki gün (çarşamba ve cumartesi) gelen posta katırları. Bu postanın içerisinde Siirt’ten evraklar ve öteki muhtaçlıklar gelirmiş. Yılbaşı vaktinde ise kutlama için gelen portakal ve elmanın kokusu tüm Pervari’yi sararmış. O vakit her yer üzere Pervari’nin de dışarıya bağımlılığı yok denecek kadar azmış. Ne yetişirse o yenir, tüm Pervari kışı peynir ve ekmekle geçirirmiş. Ailenin bir de küçük bir meyve bahçesi varmış. Sırma, bu bahçeye domates, salatalık hatta yer fıstığı ektiklerini hatırlıyor. Bir de bahçede hiç kimsenin çıkmasına ve meyvesini yemesine müsaade vermediği elma ağacını…
KİLİS HANI’NIN İSLENMİŞ DUVARI
Pervari’den birinci çıkışı ilkokul 5’te iken olmuş. Öğretmeni ve başöğretmeni (müdür) Sırma’yı özel olarak çağırıp ortaokula devam etmesini tavsiye etmiş. Lakin aile Sırma’yı uzaklara göndermeye pek yanaşmamış ve imtihan gününü ondan saklamış. Sırma bunu öğrenince köye gelen posta ile kente kaçmayı aklına koymuş. Olay ortaya çıkınca Gazali Beyefendi, Sırma’nın okula devam etmesi ile ilgili tüm aileyi toplayarak onlarla konuşmuş. Karar kafi gelmeyince de Pervari yakınlarında bir alimin kapısını çalıp ona danışmışlar. O alim, “Mektebe gidenler genelde dinsiz oluyor lakin bu gitsin” deyince Sırma için okul yolu gözükmüş. Pervari ve Siirt ortası o yıllarda iki gün bir gece sürermiş. Gece olunca Kilis denilen yarı yolda bir handa kalırlarmış. Hanın sahibi falan da yokmuş, bir tarafta beşerler öteki tarafta katırlar yatar sırf geceyi geçirirlermiş. Sırma, yıllar sonra yazdığı bir şiirinde bu handan “Kilis Han’ının islenmiş duvarını” dizesiyle andığını söylüyor.
DOKTOR OLMAK İSTİYORDUM
Sırma, ortaokul için çıktığı Pervari’den lise yıllarında da farklı kalmış. 1962 yılında ise bu sefer çemberi biraz daha genişletip üniversite okumak için Ankara’ya gitmiş. “Pervari’de çok hasta var tabip olup onları tedavi ederim” kanısıyla birinci sıraya Tıp yazmış. İkinci sıraya ise Fakülte Sekreteri Nezihe Hanım’ın, “Burada Arapça, Farsça, İngilizce öğretiliyor” dediği İlahiyat’ı yazmış ve orayı kazanmış. O vakit Bahçelievler’deki Siirt Yurdu’nda kalan hemşerileri “Hoca mı olacaksın” diye çok alay edince Sırma kısmı değiştirmek yerine yurdunu değiştirmiş. Yıllar sonra girdiği Ankara İlahiyat’ın o dönemki 80 mezunundan en az 15-20 kişi milletvekili ve profesör olmuş. O devir İlahiyat’ta İslam’ı anlatan hocalardan çok dine “Teoloji” olarak bakan isimler olduğunun altını çiziyor. “İlahiyatta bile İslam’ı anlatan hocalar yoktu. Daha çok İdeoloji, Dinler Tarihi vs üzere dersler işleniyordu” diye okuldaki ortamı anlatıyor. O denli ki Türk-İslam kültürü bile yabancı hocalar eşiğinde işlenirmiş. O devirden hatırladığı isimlerden birisi de Mevlânâ’yı anlatan Anne-Marie Shchimmel’miş. Sırma daha sonra İslam’ı seçen o hocasını şöyle anıyor: “Ne hoş Türkçe biliyordu diye biz de takdir etmiştik. Ne hoş kültürümüzü bilen bir Batılı dedik. Lakin kültürümüzü bilen Türk yoktu. Aslında vardı lakin korkak bir ilim vardı. Birtakım şeyleri biliyorlar, lakin söylemiyorlar. Günümüzde de o denli isimler vardır.”
FRANSA’YA YOLCULUK
Fakülteden mezun olunca Siirt’e atanan birinci din öğretmeni olmuş öğretmeni fakat sadece altı ay kalabilmiş. O altı ayı şöyle anlatıyor: “Öğretmenlik o denli bir şey ki elinize bir müfredat veriyorlar siz ona nazaran hareket etmek durumundasınız. Lakin namaz müddetlerini öğretebiliyorduk. Müfredat, Allah’ın Kur’an’da dediklerinin bir kısmını kabul ediyor bir kısmından bahsemenize bile müsaade vermiyor. Örneğin, bir cenazenin nasıl kaldırılacağını anlatıyor lakin hakime ‘Biz babamızın mirasını şeriate nazaran taksim etmek istiyoruz’ demenize müsaade vermiyor.” Sırma, mezuniyet sonrası girdiği doktora imtihanı neticelenince öğretmenlikten istifasını verip Paris’e gitmeye karar veriyor. Bu ortada ailesi, “Seni bekâr göndermek istemiyoruz” diyor. Yıldız Hanım ile olan evliliğini ise “Ben Pervariliyim, ne vakit nişanlandığımı bilmiyorum” diyerek anlatıyor Sırma. Merhum babaannesi halasının torunu olan Yıldız Hanım için, “Ben ölürsem bu kızı İhsan’a verin” deyince bu kelam aile içerisinde bir nevi nişan oluyor. Sırma, bir sene lisan öğrendikten sonra Eylül 1968’de Pervari’ye gelip Yıldız Hanım ile evleniyor. Düğünün en enteresan konukları ise Sırma’nın Fransız yurdunda tanıştığı Michelle ve Annie çifti oluyor. Düğün için Paris’ten Pervari’ye otomobilleriyle gelen çift sayesinde, Pervarililer birinci kere araba ile karşılaşıyor.
Sırma, “Avrupa’ya ikinci gidişimde eşim ile birlikte oldu. Üzülerek söylüyorum, o vakitler Türkiye’de başörtüsüne müsaade edilmiyordu fakat Paris’te kimse karışmıyordu. Benim hanımımın, diğer arkadaşlarımın hanımlarının başı örtülüydü fakat kimse bir şey demiyordu. O formda eşim lisan okuluna devam etti ve Fransızcayı öğrendi. Dört yılın sonunda hekim olup geldik” diyor. Fransa’da eşi ile birlikte bir nevi öğrenci hayatı sürmüşler. Yemeklerini 1 franka öğrenci lokantasında yemiş, akşamları Türk arkadaşlarıyla buluşmuşlar.
DİPLOMA VAR TAKIM YOK
Yaşamı epeyce maceralı geçen Sırma’nın elbette Avrupa’dan dönüşü de o denli olmuş. 25 Mayıs 1973’te Türkiye’ye dönüp soluğu Ankara İlahiyat’ta almış. “Ben diplomamı aldım, beni işe alın” demiş. Evvel takım yok denmiş, akabinde Sosyoloji’den açılan takım imtihanına girip kazanmış. Lakin o zamanki dekan, “Sen Siirt’e git, biz onay geldiğinde seni çağıracağız” demiş. Eylül ayı geldiğinde Sırma’nın beklediği onay yerine Erzurum İmam Hatip Lisesi’ne atandığına dair bir kağıt gelmiş. Yani Sırma, doktoralı bir öğretmen olarak Erzurum’a atanmış. Böylelikle Erzurum yılları başlamış. Evvel Erzurum İmam Hatip Lisesi’nde, akabinde tüm mahzurlara karşın Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi’nde asistan hekim olarak vazife yapmış. Sırma, Erzurum’daki yıllarını şöyle anlatıyor: “Erzurum’da askeriye aranan hocaların fotoğraflarını duvarlara asardı. Fakat bir bakardınız ki o hocalar askeriye lojmanlarında sohbetler verirdi. Bizler o vakitten biliyor, ikaz ediyorduk. Müslümanlar ne yazık ki gerçeği söylemeye korkuyorlar. Ben doğruları söyledim diye, misyonuma son verdiler. Versinler, bir kelam vardır; ‘Mevlam rezzak-ı alemdir, rızık için gam çekemem.’ Ben onlara boyun eğmedim. Yolsuzluğa ‘Eyvallah’ dediler, ben demedim. Artık bana sen haklısın diyenlere ben de şunu söylüyorum: Bonjour, good morning…”
Sömürgeci kim sömürülen kim
Fransa’nın akabinde Arapçasını da geliştimek isteyen Sırma, Tunus’a giderek birkaç ay eğitim almış. Tunus’un siyasi ve kültürel ortamıyla ilgili izlenimlerini ise şöyle aktarıyor: “Oranın başında da Habib Bourguiba isimli biri vardı. Ben gittiğimde şimdi ölmemişti. Cumhuriyet’in birinci yıllarında Atatürk’ün nutuklarının yayınlandığı üzere radyoda konuşmaları yayınlanırdı. O yıllarda Tunus yeni yeni siyasi istikrarına kavuşuyordu. Fransızlar gideli çok olmamıştı ve herkes Fransızca konuşuyordu.” Sırma orada iken Şeriat Fakültesi’ne giderek, “Allah’ın sevgili kulu, büyük alim” dediği büyük üstad Tunuslu ilim ve fikir adamı Fâzıl İbn Âşûr’dan Arapçayı öğrenmiş. Sırma, Tunus’a 2000 yılındaki gidişinde ise iki büyük cenaze ile karşılaşmış. “Ben oradayken iki büyük cenaze oldu; biri, büyük alim Fâzıl İbn Âşûr, oburu Habib Bourguiba. İkisi de öldüğünde ben oradaydım. Sadece birinin cenazesine katılabildim” diyor.
Tunus’ta iken Paskalya Bayramı’nı fırsat bilerek arkadaşlarıyla ve eşiyle birlikte araba ile Cezayir’e gitmişler. İstekleri Malik b. Nebi’yi ziyaret etmekmiş. Cezayir’de karşılaştıkları bir genç onlardan bir konferans vermelerini istemiş. “Biz hoca değiliz hem Arapça da bilmeyiz” deseler de genç kabul etmemiş ve akşam Cezayir Üniversitesi salonunda bir konferans düzenlemiş. Sırma, daha kelama başlamadan dinleyicilerden bir genç, Osmanlı olduklarını kastederek “Kolonizatör” diye bağırmış. Sırma, karşılık vermemiş ve “Bismillahirrahmanirrahim” diyerek Arapça konuşmaya başlamış. Dinleyenlerden biri “Biz Arapçayı anlamıyoruz, Fransızca biliyorsan lütfen Fransızca devam et” diyince Sırma yanıtı yapıştırmış: “Hah! Artık oldu! Bana ‘kolonizatör’ diyen nerede? Ben sizin ananızın lisanıyla konuşuyorum, siz anlamıyorsunuz. Ben miyim sömürgeci, siz misiniz sömürülen?” Bu yanıtı tüm salon ayakta alkışlamış.Sırma’nın daha sonraki çeşitli konferanslar vesilesiyle öteki Orta Doğu ve İslam ülkelerini gezme fırsatı olmuş. “Orta Doğu’da tanıdıklarından bizi konferansa çağırıyorlardı” diyen Sırma’yı daha birkaç gün evvel Cezayir’den konferansa davet etmeye gelmişler. Sırma, çağırıldığı her yere gitmeyi Hamidullah Hocasının vasiyeti sayıyor: “Rahmetli Hamidullah Hocamın bana buyruğu var, ‘Nereye çağrıldıysan gideceksin’ dedi. Gidiyorum, fakat onların istediklerini değil, kendi yanlışsız bildiklerimi, inandığım üzere anlatıyorum. Ben gelmişim 78 yaşına, ölüp gideceğim ve Allah’a hesap vereceğim. Allah soracak, ‘Sana o kadar imkân verdim, ne yaptın?’ Ne diyeceğiz?”
MUHAMMED HAMİDULLAH İLE MEKTUPLAR
“Bana derman olayazdı, gurbetin hûn günleri,
Akarsu hûn aksın amma, bitsin bu gurbet günler”
VİYANA GÜNLERİ
Erzurum’un akabinde Sakarya İlahiyat periyodu başlamış. Bu devir sandığından kısa ve düşünceli geçmiş. Zira o yıllarda şimdi ismi konmamış FETÖ yapılanması, Sırma’nın üniversitedeki varlığından hoşnut değilmiş. 1995 yılında Avusturalya’dan aldığı bir davet sebebiyle müsaadesiz yurt dışına çıktığı mazeretiyle hakkında dava açılmış ve zorla emekli edilmiş. 28 Şubat devri süreciyle Viyana periyodu başlamış. Sırma, bir konferans için gittiği Viyana’da bir ay kalmış. Necmettin Erbakan’ın Viyana’da bir enstitü kurulması için hazırlattığı proje ile ilgilenerek, enstitünün kurulmasına ön ayak olmuş. Enstitüde birinci ders veren de yeniden Sırma olmuş. Böylelikle on yıllık Viyana serüveni başlamış. Sırma, 28 Şubat devri ve sonrasında Türkiye’de okuma hakkı tanınmayan başörtülü öğrencilere de yardımcı olmuş. Üzerine oradaki öğrencilere dersler vermeye başlamış. Sırma, o dersleri şöyle anlatıyor: “Çok hoş derslerimiz oldu. Tahminen hocalığımın en hoş derslerindendi. Zira mecburî değildi, isteğe bağlıydı. Fakat sınıf doluyordu elhamdülillah. Derslerimiz on sene devam etti.” İki üç ay evvel tekrar Viyana’ya giden Sırma, yetiştirdiği öğrencilerin bir kısmının orada kalıp çok hoş hizmetlerde bulunduğunu söylüyor.
DAĞLAR, FOTOĞRAFLAR VE KİTAPLAR
Sırma, Avrupa ülkelerinin birçoklarını ise Paris’te doktora yaptığı periyotta gezip görmüş. Bursunun yarısından fazlasını da kitaplara ve fotoğraf makinasına harcarmış. Fransız bir arkadaşının tavsiyesi ile fotoğrafları olumlu sinemalar olarak almaya başlamış. Seyahatleri sırasında çektiği fotoğraflarla bütün Avrupa slayt olarak mevcutmuş. Kesin dönüş tarihi belirli olunca Avrupa’dan aldığı kitapları Türkiye’ye koliyle göndermiş. Buna karşın kalan kitapları çok fazla olduğu için uçak yerine trenle dönmüş. Sırma kitaplarının bir kısmını Sakarya İlahiyat’a bir kısmını Viyana’daki İslam Araştırmaları Enstitüsü’ne vakfetmiş. Vefatının akabinde vasiyeti ise kalan tüm kitaplarının Siirt İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi’ne vakfedilmesi.