ESKİ ABD Lideri Donald Trump periyodunda başlayan ticaret savaşı, onu izleyen pandemi ve Ukrayna işgali, şirketlerin Çin’e bakışını değiştirdi. Dev şirketler üretimlerini alternatif destinasyonlara kaydırmaya başlarken, anketler yenilerinin yolda olduğuna işaret ediyor. ABD-Çin ortasında tansiyon yükseldikçe şirket genel merkezlerinde taşınma
telaşı da artıyor.
YÖNETİCİLER NE DİYOR
1800’den fazla şirketi temsil eden Çin’de heyeti Avrupa Ticaret Odası anketine nazaran, üyelerin dörtte biri yatırımlarını öteki ülkelere kaydırmayı düşünüyor. Şirket yöneticilerinin yüzde 50’si Çin’deki iş ortamının giderek daha politize olduğunu, yüzde 33’ü de Ukrayna savaşı sonrası yatırım cazibesini yitirdiğini söylüyor.
Çin’de iş yapan ABD’li 1000 şirketin üye olduğu Amerikan Ticaret Odası’nın 2023 raporunda bulgular misal. “Taşınma niyetimiz yok” diyenlerin oranı üç yılda yüzde 83’ten yüzde 74’e gerilerken, firmaların yüzde 24’ü taşınmak istediklerini ya da bunu esasen yaptıklarını bildirmiş. Bugün şirketlerin yalnızca yüzde 45’i Çin’i birinci üç yatırım destinasyonu içinde görüyor, savaş öncesi bu yüzde 60’tı.
İngiltere merkezli sigorta şirketi WTW’nin dünya çapında 50 şirket yöneticisinin iştirakiyle yaptığı anket Çin’e dair tasaları yansıtıyor. Batı ile Çin ortasında ekonomik ayrışmanın artarak süreceğini düşünenlerin oranı 2022’de yüzde 10’lardan bu yılki ankette yüzde 40’ın üzerine fırladı.
KAYGININ SEBEBİ NE
Çin’e bağımlılık, COVID-19 devrinde ABD’de İncil kâğıdından ilaç şişesine çok çeşitli eserlerin kıtlığına yol açtı. Yan tesiri uzun süren Çin kaynaklı tedarik sıkıntıları tüm dünyada enflasyonu körükledi. Lakin lojistik münasebetlerden çok, şirket yöneticileri için bir numaralı sorun Washington-Pekin ortasında artan politik tansiyon.
Ukrayna işgali Avrupa’nın güçte Rusya’ya bağımlılığının sakıncalarını gözler önüne sererken, Tayvan konusunda giderek artan tonda “askeri seçenek” bildirileri veren Pekin’e alternatif aranıyor. Hong Kong ve Uygur’da yaşanan insan hakları ihlalleri de bir dizi Batı yaptırımını tetikledi. Şirketler buna emsal riskleri daha fazla göze almak istemiyor.
ÜRETİM NEREYE KAYIYOR
Çin’e dair olumsuz tavrın en kıymetli kazananı şu ana kadar Vietnam oldu. Samsung, Apple, Adidas, Hasbro ve Microsoft üzere dev şirketler, 100 milyon nüfuslu ülkede çoktan fabrika kurup üretime başladı. Öne çıkan bir öteki aday da Çin’in bölgesel rakibi Hindistan. Buraya giden en değerli yatırım Apple’ın yeni iPhone fabrikası olmuştu. Amazon da kimi eserlerini burada üretiyor. Ucuz işgücü sağlayan Bangladeş ve Malezya, bilhassa dokuma üretiminde Çin’e alternatif oluyor.
DARALMA GÖSTERDİ
Çin’de imalat kesimi üst üste iki ay daralırken, yıllık tüketici fiyatı artışı sıfıra yakın oldu. COVID-19 sonrası Çin iktisadının sıhhatine dair telaşları yansıtan mayıs dataları üzerine evvelki gün faizi yüzde 1.9’a düşürdü.
