Berlin’i avucunun içi üzere bilen Ulaş, panele gitmeden evvel, vaktimin kısıtlı olduğunu da bildiğinden kısa bir kent çeşidi yaptı benim için, sağolsun. Berlin Duvarı’ndan kalan ne varsa, artık tarihe karışmış olan Doğu Almanya’nın ünlü yapılarını gördüm sayesinde.
“Başka vakit geldiğinde biraz daha fazla kal, o vakit tam bir çeşit yaparız, Avrupa’daki en büyük Yahudi toplama kampı Dachau’ya da gideriz. Yalnız ağabey, kamptan çıktığında eskisi üzere olmayacaksın” diyen Ulaş birkaç dar sokaktan çıkarak ulaştığımız ana cadde üzerinde ilerlerken büyükçe bir sinagogu göstererek, “Kristal Gece’nin başladığı yer işte burası ağabey” dedi. Hiç bu türlü olacağımı varsayım etmemiştim, tam önünden geçtiğimizde kendimi çok ancak çok makûs hissettim, inanın. Kristal Gece’nin başladığı noktayı görmek beni bu kadar çok etkilediyse, kamptan sonra ne halde olurum, kim bilir?
Yeniden yaşanabilir duygusu
Basitçe göz atılıp geçilecek bir yer değil o nokta. Büyük Yahudi Soykırımı’na giden süreç orada başladı zira. Bu kadar makûs etkilenmemin nedenlerinden tahminen de en değerlisi, Berlin’in Almanya’nın bence hala üstünden atamadığı yakın tarihinin izleriyle dolu bir kent oluşudur. Haksızlık yapmış olmayayım lakin güya geçmişte ne yaşanmışsa tekrar yaşanabilir hissine kapıldım sinagogun önünden geçerken. Berlin süren bir tarih. Ürktüm.
Bir yandan otomobil kullandığı, öte yandan başı panelin tertibiyle meşgul olduğu için Ulaş’a sinagogun önünden geçtiğimizde “Grynszpan’a sanki ne oldu diye daima merak ederim” demekten çekindim. Merakımı da gideremezdi zati, zira bunun karşılığı bugüne kadar verilmiş değildir.
Herschel Grynszpan, 17 yaşında bir Alman mülteciydi. Polonyalı Yahudi bir ailedendi. Fransa’ya göç edeli şimdi iki yıl olmuştu. Annesi ile babasının binlerce Yahudi ile birlikte trenlere konup sınırdışı edildiğini öğrendiğinde çok ancak çok üzüldü. Adolf Hitler’in 1933’te iktidara gelişiyle şiddetlenen Yahudi düşmanlığından bıkmıştı. 7 Kasım 1938 sabahı Paris sokaklarında yürürken elinde tabancası, başında intikam kanısı vardı.
Alman Büyükelçiliği’ne gitti. Büyükelçi günlük yürüyüşü için dışarıda olduğundan müsteşar Ernst vom Rath ile görüşmek üzere içeri alındı. Grynszpan, vom Rath’a “Seni pis Alman. Bu kurşunlar zulüm gören 12 bin Yahudi için” diye bağırarak beş kurşun sıktı. Hitler’in özel tabibini göndermesine karşın vom Rath bir kaç gün sonra, kurtarılamayarak öldü.
Nazilerin aradığı bahane
O vakte kadar, derler, Musevileri süren, işlerinden eden lakin şiddete başvurmayan Naziler bu olayı onlara kıyım için mazeret yaptılar. Çabucak belirteyim, Grynszpan bu aksiyonu gerçekleştirmeseydi de Naziler soykırım yapmak için öteki mazeretler bulabilirdi. Bu aksiyonu soykırımın başlamasına münasebet kabul etmek, Nazilere haklılık kazandıran yanlış bir tavır olur.
Bahanenin “en iyisini” bulmuştu Naziler, bu yanlışsız. Nazi propaganda Bakanı Joseph Goebbels çabucak eyalet polis karakollarına, bilinmeyen servis merkezlerine, Yahudi mülklerine yönelik büyük bir akının organize edilmesi talimatını verdi. Bunların içinde Yahudi ibadethanelerinin, işyerlerinin, konutlarının yakılması da vardı. Binlerce Yahudi gözaltına alındı, 30 bin kadarı toplama kamplarına dolduruldu. İtfaiyecilere, Ari ırktan olanların, yani Almanların mülklerini tehdit etmeye başlamadığı sürece yangınları durdurmak için hiçbir şey yapmamaları söylendi.
Masrafları kurbanlara ödettiler
Almanya ile Avusturya’daki Naziler, 9 Kasım 1938 gecesi geç saatlerde başlayıp sonraki güne kadar,1.000 sinagogu ateşe verdi, binlerce Yahudi meskenini, okulunu, işyerini tahrip etti. Yaklaşık 100 Yahudi öldürüldü. İşte tüm bu Nazi vahşeti Ulaş’la önünden geçtiğimiz sinagogda başladı. O geceye Yahudi işyerlerinin camlarının kırılarak tüm caddeleri kaplaması nedeniyle Almanca “kristal gece” manasına gelen Kristallnacht dendi. Naziler gecenin tüm hasarını Musevilere ödetti. Vom Rath suikastı dahil işledikleri “iğrenç suçlar” için Almanya’daki Musevilere 400 milyon dolar fiyatında ceza kesildi. Herman Göring alçağı hücumları “domuzların bir daha cinayet işlememesini sağlayacağı” için övdü. Vefatından bir hafta sonra, vom Rath’ın Nazi gamalı haç bayrağına sarılı tabutu da Düsseldorf sokaklarında dolaştırıldı.
Grynszpan, İkinci Dünya Savaşı sırasındaki Nazi işgaline kadar Fransa’da hapishaneden hapishaneye nakledildi. Akabinde Almanya’ya iade edilerek bir toplama kampına hapsedildi. Kesin olarak akıbetinin ne olduğu hala bilinmez. Nazi alçakların katlettiği 6 milyon Yahudi’nin ortasında olması pek mümkün.
Ulaş “başladığı yer burası”
Üç gün evvel Berlin’de bugüne kadar planlananlardan daha önemli olduğu belirtilen faşist bir darbe teşebbüsünü ortaya çıkardı Alman istihbaratı. Hitler hayranı Nazilerden oluşuyormuş darbeyi planlayan çete.
Berlin her an dün yaşananın tekrar yaşanacağı hissini uyandıran bir kent derken haklı çıkacaktım az daha.
Aman haklı çıkmayayım… Asla.