Dünya üzerinde pek çok büyük sarsıntı meydana geldi ve maalesef gerilerinde büyük yıkımlar bıraktılar. Tıpkı Kahramanmaraş’ta 6 Şubat 2023 tarihinde sabaha karşı 4:17 sularında gerçekleşen zelzeleler üzere…İnsanların sıcak yataklarında uyuduğu saatlerde gerçekleşen birinci zelzele Kahramanmaraş sarsıntısı değildi. Tarih boyunca emsal saatlerde birçok yıkıcı zelzele meydana geldi.
17 Ağustos tarihinde, Gölcük’te gerçekleşen sarsıntı de yeniden insanların uyuduğu gece saatlerinde gerçekleşmişti. Sarsıntıların bilhassa gecenin ilerleyen saatlerinde yahut sabaha karşı gerçekleşmesi, teorileri de beraberinde getirdi ve vakit içinde “Büyük sarsıntılar gece olur” algısı oluştu.
Dünya genelinde ise durum biraz farklı. En büyük birinci 10 zelzeleye bir bakalım.
Şili, 1960
1. Şili, Valdivia (22 Mayıs 1960)
Büyüklük: 9.5
Saat: 19:11
2. Alaska, Prince William Sound (28 Mart 1964)
Büyüklük: 9.2
Saat: 17:36
3. Endonezya, Sumatra (26 Aralık 2004)
Büyüklük: 9.1
Saat: 00:58
4. Japonya, Sendai (11 Mart 2011)
Büyüklük: 9.0
Saat: 14.46
5. Rusya, Kamçatka (4 Kasım 1952)
Büyüklük: 9.0
Saat: 04:58
6. Şili, Bio-Bio (27 Şubat 2010)
Büyüklük: 8.8
Saat: 3.34
7. Ekvador Açıkları (31 Ocak 1906)
Büyüklük: 8.8
Saat: 10:36
8. Alaska, Rat Adaları (2 Nisan 1965)
Büyüklük: 8.7
Saat: 19:01
9. Endonezya, Sumatra (28 Mart 2005)
Büyüklük: 8.6
Saat: 23:09
10. Tibet, Assam (15 Ağustos 1950)
Büyüklük: 8.6
Saat: 19:39
Bir de Türkiye’de yaşanmış en büyük sarsıntılara bakalım:
Kahramanmaraş, 2023
1. Erzincan (27 Aralık 1939)
Büyüklük: 7.9
Saat: 01:57
2. Kahramanmaraş (6 Şubat 2023)
Büyüklük: 7.7
Saat: 13:24
3. Kahramanmaraş (6 Şubat 2023)
Büyüklük: 7.6
Saat: 04:17
4. Kahramanmaraş (6 Şubat 2023)
Büyüklük: 7.6
Saat: 13:24
5. Van, Muradiye/Çaldıran (24 Kasım 1976)
Büyüklük: 7.5
Saat: 12:22
6. Kocaeli, Gölcük (17 Ağustos 1999)
Büyüklük: 7.4
Saat: 03:02
7. Van (23 Ekim 2011)
Büyüklük: 7.2
Saat: 13:41
8. Düzce (12 Kasım 1999)
Büyüklük: 7.2
Saat: 18:57
9. Elazığ (24 Ocak 2020)
Büyüklük: 6.8
Saat: 20:55
10. İzmir, Seferihisar (30 Ekim 2020)
Büyüklük: 6.6
Saat: 14:51
Dünya genelinde gerçekleşen en büyük birinci 10 zelzele ortasında sadece 2 tanesi gece saatlerinde (00:00 sonrası) gerçekleşmişken, Türkiye’deki en büyük 10 sarsıntı ortasında bu sayı 3’e çıkıyor.
Elbette ki sadece en büyük sarsıntılara bakarak bir çıkarımda bulunmak yanlışsız değil lakin bu sayılar bile büyük zelzelelerin çoğunlukla gece saatlerinde gerçekleşmediğinin bir delili. Lakin bu mevzuda bilimin de söyleyecek birkaç kelamı var.
Gün ve ayların oluşmasını sağlayan Dünya ve Ay’ın hareketleridir. Bu hareketler nitekim zelzelelere neden olabilir mi?
Ay Zelzele Etkisi
Bhabha Atom Araştırma Merkezi’ndeki bir küme sismolog tarafından gerçekleştirilen araştırmaya nazaran Ay’ın hareketleri, yeryüzünde gerçekleşen sarsıntıları bir nebze olsun etkiliyor.36 yıllık (1978-2008 yılları arası) sarsıntı datalarını inceleyen küme, Ay’ın Dünya’ya en yakın pozisyonunda zelzele sayılarında artış olduğunu tespit etti. Çünkü bu durum Ay’ın sebep olduğu yer çekimini artırıyor. Üstelik Ay’ın yeni ay ve dolunay evrelerinde görülen gelgitler de sarsıntılar üzerinde tesirli olabiliyor. Zira gelgitler, fay sınırlarının sıkışmasına sebep olabiliyor.
Ay’ın Dünya etrafında bir tam tıp atması yaklaşık 1 ay sürer. Ay’ın gerçekleştirdiği bu hareket, Dünya üzerinde gelgitlere sebep olur. Okyanuslar üzerindeki bu hareketlenme, suyun baskı noktalarını değiştirdiği için de bilhassa kıyı şeridindeki fay sınırları sıkışabilir ve zelzeleler meydana gelebilir.
Günün hangi saatinde olduğumuzun sarsıntıları etkilediğine dair ise rastgele bir ispat yok.
Dünya’nın 1 gün süren kendi etrafında dönüşü fay sınırları için rastgele bir değişikliğe sebep olmaz. Fakat tekrar birebir araştırma kümesi, akşam saatlerinde gerçekleşen (5-6 büyüklüğündeki) zelzele sayısının vakit zaman arttığını tespit etmiş. Lakin bu durum sadece bir tesadüften ibaret olabilir. Çünkü büyük zelzelelerin sırf sabah yahut akşam saatlerinde olduğuyla ilgili kesin bir ispat yok. Hatta hususla ilgili sayısız araştırma, zelzelelerin her saat gerçekleşebileceğini gösteriyor. Öte yandan tarih boyunca, farklı saat aralıklarında pek çok büyük zelzele yaşandı. İçeriğimizin başında da aslında bunun örneklerini gördük.
Kısaca özetlemek gerekirse; zelzele, başka tabiat olaylarına kıyasla daha farklı bir oluşum. Örneğin erozyondan korunmak için her yeri ağaçlandırabilirsiniz ya da sarsıntı için yapabileceğimiz tek şey daha sağlam ve inançlı konutlar inşa etmek olabilir. Gelişini önleyemiyor olsak da verdiği hasarı engelleyebiliriz. Bir daha sarsıntı olmamasını dilesek de maalesef ki ‘deprem’ gerçeğiyle yaşamayı öğrenmeliyiz.