Saygın niyet kuruluşlarından Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı, yeni raporunda, Türkiye’de bir iktidar değişikliği olması durumunda dış siyasette yaşanması mümkün değişimi mercek altına aldı.
Alper Coşkun ve Sinan Ülgen’in, muhalefetteki CHP, ÂLÂ Parti, DEVA, Gelecek Partisi ve HDP’nin dış siyaset sözcüleriyle görüşerek kaleme aldıkları tahlil, bu partilerin dış siyaset vizyonları konusunda bugüne kadar kamuoyu ile paylaşmadıkları bilgiler, çarpıcı tespit ve öngörüler içeriyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın popülaritesinde tansiyona olduğuna, muhalefetin potansiyel cumhurbaşkanı adaylarının kamuoyu yoklamalarında önde göründüğüne dikkat çekilen tahlilde, bunun siyasi değişim mümkünlüğünü artırdığına işaret edildi.
“Olası bir liderlik ve hükümet değişikliği, yirmi yıllık AK Parti iktidarından sonra Türkiye ve dış siyaseti için kıymetli sonuçlar doğuracaktır” denilen tahlilde, muhalefet partilerinin dış siyaset ile ilgili ortak tavırlarına ait de farklı tespitler aktarıldı.
Türkiye’nin dünyadaki yeri konusunda mutabakat var
Raporu hazırlayanlardan dış siyaset uzmanı, emekli büyükelçi Alper Coşkun, hala Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın Avrupa Programı bünyesindeki Türkiye ve Dünya Projesi yöneticisi olarak misyon yapıyor.
“Batı aidiyeti Türkiye’nin bir nevi ana omurgası”
“Muhalefet temsilcileri son yıllarda ‘Türkiye nerede duruyor, nereye gitmektedir, istikametini değiştiriyor mu?’ halinde sıklıkla gördüğümüz tartışmaları bertaraf etme gereksinimini vurguladılar” diyen Coşkun, görüştükleri bütün muhalefet parti temsilcilerinin Türkiye’nin milletlerarası sistemde kendisini nasıl konumlandırması gerektiği konusunda mutabık olduklarını söyledi.
“Hepsi, cumhuriyetin kuruluşundan itibaren Türkiye’ye istikamet veren temel parametrelerin değerini vurguladılar. Türkiye’nin global dünya sisteminde, özgürlükten, demokrasiden, temel insan haklarından yana bir yerde yer bulması gerektiğini söylediler” diyen Coşkun, şöyle devam etti:
“Bu tabanı, Türkiye’nin bir birçoklarının kurucularından olduğu Batı kurumlarıyla bağları de dahil olmak üzere, Türkiye’nin bir nevi ana omurgası olarak tasvir ettiler. Türkiye doğuya mı yoksa batıya mı ilişkin tartışmalarını bir kenara bırakarak, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle, Batı devletleriyle tıpkı dünya görüşüne sahip olduğunu lakin bunun hiç bir halde Rusya, Çin yahut Ortadoğu coğrafyasındaki ülkelerle ilgileri değerine kurgulanmaması gerektiğini vurguladılar.”
Reformlarla Batı konumlanması güçlendirilecek
Muhalefet partilerinin süratli ve kapsamlı bir demokratik ıslahat sürecine muhtaçlık duyulduğuna dikkat çektiklerini aktaran Alper Coşkun, bunun Türkiye’nin kendisini Batı’da konumlandırmasını güçlendirecek tamamlayıcı bir adım olarak görüldüğünü söyledi.
Çoşkun, “İçerideki demokratikleşme ıslahatının dış siyasete elbet bir yansıması var. Zira kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı ve tabir özgürlüğü üzere pek çok alanda gerçekleştirilecek ıslahatların hem Türkiye’nin nasıl algılandığına hem de mensubu olduğu Avrupa Kurulu üzere batılı kurumlarla alakalarına yansımaları olacak. Demokratikleşme yeniden AB ile bağları bakımından da Türkiye’nin anlatabileceği güçlü bir öykü yeri teşkil ediyor” dedi.
Agresif adımlar yerine diplomasi
Muhalefet partilerinin mutabık oldukları bir öbür kıymetli mevzuyu da “diplomasinin güçlendirilmesi” gayesi oluşturuyor.
“Muhalefet partileri, bıçak kemiğe dayandığında, mecburî olması durumunda, Türkiye’nin haklı menfaatlerini, güç kullanımıyla savunmak gerektiğini teslim ediyorlar. Lakin mevcut iktidarın bunu bir başlangıç noktası üzere takdim etme eğiliminde bulunduğunu söyleyerek bunun değişmesi gerektiğini kaydediyorlar.”
Devlet aklını yine işler hale getirmek
Muhalefet partilerinin dış siyaset konusunda ortak tenkitlerinden biri de cumhurbaşkanlığı hükümet sistemiyle birlikte kurumların erozyona uğraması, Dışişleri Bakanlığı’nın karar alma sürecinde bir istikrar ögesi olarak yer almaması.
Muhalefet temsilcileri, dış siyasette kararların artık kurumsal yerde stratejik ve uzun erimli maksatlara nazaran alınmadığını, Erdoğan’ın şahsî tercih ve niyetlerine nazaran, anlık kararlarla form bulabildiğine işaret ettiler.
Temsilciler ayrıyeten, dış siyasetin iç siyasette puan toplamak için araçsallaştırılmaması gerektiğini vurguladılar.
“Bize, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin bakanlıkları tali pozisyona indirgediğini, devlet aklının işlemesine imkan kılan yapının bir nevi ortadan kalktığını söylediler. Parlamenter sisteme yine geçişle dış siyasetin icra edilişini tekrar bakanlıkları ve dışişleri bakanlığını öncü pozisyona getirerek değiştirmenin değerini vurguladılar.”
Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı’nın tahlilinde, muhalefet partilerinin Türkiye’nin en kıymetli dış siyaset başlıklarına ait tavırları da mercek altına alındı.
En temel dış siyaset başlıkları için ne diyorlar?
HDP dışındaki muhalefet partileri Türkiye’nin NATO kimliğinin tekrar güçlendirilmesi gerektiğini söylerken, ülkenin temel yönelimi hakkında tereddüt uyandıracak çelişkili telaffuz ve tasarruflardan sakınılması gereksinimine değindiler. Bu çerçevede, Erdoğan’ın gündeme getirdiği, Türkiye’nin Şanghay İşbirliği Örgütüne üyeliği muhtemelliğine dair kelamlarını eleştirenler oldu.
Muhalefet partilerinin dış siyaset uzmanları, AB ile dış siyasette işbirliğinin güçlendirilmesine dayanak tabir ederken, Türkiye’nin AB’ye tam üyelik amacının korunması gerektiğini vurguladılar. Sadece ÂLÂ Parti’nin dış siyaset sözcüsü, Türkiye’nin çıkarlarıyla örtüşmesi halinde AB ile üyelik dışında öteki işbirliği alternatiflerinin de görüşülebileceğini lisana getirdi.
Türkiye-ABD münasebetlerinin son yıllarda kötüleştiği, hem seçmenlerde hem de siyasi partilerde ABD ile ilgili algının olumsuz olduğuna vurgu yapılan tahlilde, şu sözlere yer verildi: “Muhalefet partisi temsilcileri Türkiye’nin ABD ile ikili münasebetlerinin değeri ve yine canlandırılması gerektiği konusunda hemfikir. Hepsi, iki ülke ortasındaki inancın erozyona uğramış olmasının önemli bir sorun olduğuna işaret ederek bu eğilimin bilakis çevrilmesi gerektiğinin altını çizdi.”
Muhalefet partilerinin temsilcileri ayrıyeten, Rusya ve Çin ile aykırılıktan uzak bir biçimde münasebetlerin sürdürülmesini desteklerken, Rusya konusunda istikrar siyasetinin değerini söz ettiler, fakat Rusya ile ekonomik bağlantıların tek taraflı bağımlılık yaratacak biçimde derinleştirilmesine karşı olduklarını aktardılar.
Yöntem ve telaffuzda değişim mesajı
Alper Coşkun, ortaya çıkan bu tablonun Türkiye’nin çok taraflı çıkarlarını gözeten, yelpazesi geniş dış siyaset çizgisinde devamlılık formunda yorumlanabileceğini söyledi.
Türkiye’de bir iktidar değişikliği yaşanması durumunda Yunanistan ile münasebetler, Ege sıkıntıları, Kıbrıs sıkıntısı, Doğu Akdeniz üzere başlıklarda Türkiye’nin klâsik çizgisinde de çok büyük farklılıklar olması beklenmiyor.
Alper Coşkun, görüştükleri siyasi parti temsilcilerinin daha çok metot ve telaffuz konusunda bir değişikliğin işaretini verdiklerini aktarırken, “Bu nasıl tezahür eder söylemek güç şimdiden ancak örneğin Yunanistan ile Ege Adaları’nın silahsızlandırılmış statüsü bakımından yaşanan tansiyonda Türkiye bilinen yerde itirazını sürdürecektir fakat en üst seviyede ‘Bir gece birden gelebiliriz’ demeyeceklerdir diye kestirim ediyorum” dedi.
Suriye için nasıl bir yol haritası öngörülüyor?
Muhalefet partileri, Suriye rejimi ile diyaloga girilmesi ve Türkiye’nin desteklediği Suriyeli kümelerin silahsızlandırılması gerektiği konusunda mutabık.
HDP dışındaki partiler, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki askeri varlığını sürdürmesi, mevcut şartlarda, Türkiye’nin tehdit algıları giderilmediği surece, askerlerin çekilmemesi gerektiği görüşünde.
Rapora nazaran HDP dışındaki muhalefet partileri, PYD ve YPG’nin Suriye’deki varlığını ve faaliyetlerini, Türkiye’nin ulusal güvenlik çıkarlarını tehlikeye sokan, önemli bir telaş kaynağı olarak görüyor.
PYD problemi ise tartışmalı bir mevzu oluşturuyor. HDP, PYD ile diyaloga güçlü takviye verirken, YETERLİ Parti ve Gelecek Partisi buna itiraz ediyor. CHP ise Türkiye’nin daha evvel yaptığı üzere, PYD ile diyalog kurmanın faydalı olabileceği görüşünde.
Eleştirilerin odağındaki AKP politikaları
Raporun en dikkat çeken kısımlarından biri de, muhalefet partilerinin AKP iktidarının izlediği dış siyasete tenkitlerinin tahlil edildiği kısım.
Türkiye’nin öbür ülkelerin içişlerine müdahale etmesi, iç siyasi ihtilaflarında taraf olması, Türk dış siyasetinin partizan, ideoloji güdümlü, mezhepsel bir görünüm alması, muhalefet partilerinin temsilcileri tarafından ağır sonuçlar doğuran, önemli yanlışlar olarak sıralanıyor.
AK Parti’nin İslamcı partiler aracılığıyla bölgesel bir hegemonya kurma anlayışının Türkiye’nin dış siyasetine ziyan verdiğini lisana getiren muhalefet temsilcileri, bunun başarısızlıkla sonuçlandığının da altını çizdiler.
“Tutarlılık inandırıcılık bakımından kıymetli bir meziyet”
Muhalefet partilerinin bu tenkitlerini ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son olarak Katar’da Mısır Cumhurbaşkanı Sisi ile el sıkışmasının yarattığı yol açtığı tartışmaları yorumlayan Coşkun, “Ne yazık ki Türkiye, dış siyasette deneme yanılmanın maliyetini görmüş durumda” dedi.
Dış siyasette konjonktürel sapmalar olabileceğini, bunun ABD dahil, birçok ülkede görüldüğünü söyleyen Coşkun, “Ancak ben tutarlılığın çok kıymetli bir meziyet olduğuna inanıyorum. Türkiye’nin milletlerarası arenadaki tartısını ve inanılırlığını koruması bakımından bu son derece değerli. Ülkenin caydırıcılığı bakımından da o denli. Türkiye bir şey söyledi mi bundan sapma olmayacağı konusunda karşıda hiçbir tereddüt yaratılmamalı. Şayet devamlı sapma yapan bir ülkeyseniz, en kritik devirde söylediklerinizin ciddiye alınmama riski vardır” görüşünü kaydetti.
Batı’da artan İslamofobinin sorumlusu AKP mi?
Muhalefetin AKP siyasetlerine yönelik tenkitleri ile ilgili olarak Carnegie raporunda yer alan bir başka dikkat cazibeli kısım, raporun “İdeolojik ve Partizan Dış Politika” başlığı altında yer alıyor.
AKP, dini motifleri öne çıkaran dış siyaset teşebbüsleriyle muhalefet temsilcileri tarafından eleştiriliyor. Bunun İslam aykırısı çevrelerce istismar edildiğini ve olumsuz sonuç doğurduğunu düşünüyorlar. Emsal halde, MHP’nin öncülüğündeki Dava Ocakları ile ilintili birtakım hareketlerin Türk toplumuna yönelik yansılara taban hazırladığını, bu üzere ideolojik yaklaşımların Türk diasporası üzerindeki baskıların artması sonucunu yarattığını belirtiyorlar.
Alper Coşkun da AKP periyodunda, yurtdışındaki Türk seçmen kitlesinin adeta bir gövde gösterisi halinde mobilize etme uğraşının bir yanılgı olduğu görüşünde. Bu bahisteki değerlendirmesini sorduğumuz Coşkun, şunları kaydetti:
“AKP’nin bu kitleleri stadyumlarda toplayarak gövde gösterisinde bulunma eforu, muhatap ülkelerde kendi toplumsal dokularında ‘Ankara’nın yönlendirebileceği bir dinamiğin yaratılma çabası’ olarak algılandı. Bunun sonucunda bu ülkeler önlemlere, kısıtlamalara başvurdular. Ne yazık ki bir kırılma yaşandı. Ayrıyeten bu gelişmeler, Almanya ve Fransa üzere ülkelerde yaşayan ve bu toplumlarla Türkiye ortasında köprü oluşturmaları hedeflenen Türk vatandaşları ile ilgili algıları da çok olumsuz etkiledi. Türkiye’deki siyasetçilerin ileride, Avrupa’da yaşayan Türk vatandaşlarının anavatan ile bağlarını, dini motifleri ön plana çıkarmadan, siyaset ve partizan olmayan, sağduyulu bir yerde ilerletmesi, anavatanlarına bağlılıklarını bu anlayışla müdafaaya uğraş göstermeleri gerekecek.”
Muhalefet önderlerine “tuzağa düştüler” eleştirisi
Carnegie’nin 39 sayfalık tahlilin son kısmında, seçimlerle birlikte bir siyasi değişim yaşanması halinde Türkiye’nin dış siyasetinin değerli bir dönüşüme sahne olacağına vurgu yapılmakla birlikte, kimi bahislerde soru işaretleri bulunduğuna dikkat çekiliyor.
Analizin, partilerin dış siyaset sözcüleri ile yürütülen söyleşilere dayanılarak yapıldığı, tabiatıyla temel belirleyici öğenin parti önderlerinin dış siyaset mevzularıyla ilgili tercih ve uygulamalarının olacağı, bu hususta ise bu evrede kâfi açıklık bulunmadığı belirtiliyor.
Ana muhalefet önderi CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu ve muhalefetteki en büyük ikinci parti olan ÂLÂ Parti başkanı Meral Akşener’in dış siyaset bahislerinde derinlemesine şahsi tecrübeleri olmadığına, dış siyaset konusunda Avrupalı ya da milletlerarası muhataplarıyla görüşmek üzere nadiren yurtdışına çıkmış olduklarına da dikkat çekilirken, “Dolayısıyla memleketler arası problemlere ait tavırları da memleketler arası seviyede büyük ölçüde bilinmemektedir” görüşü kaydedildi.
Ayrıca muhalefet önderleri, AKP hükümetinin dış siyasete ait aldatıcı, hasmane telaffuzlarına meydan okuma hamasetini göstermemekle eleştirilirken, “Gerçek şu ki, bu zehirleyici dönüşümün gerçekleşmiş olmasında muhalefet başkanlarının de sorumluluğu var… Çok milliyetçilik ve Batı şüpheciliği tuzağına düştüler” denildi.
Toplumdaki dönüşüm hareket alanını kısıtlayabilir
Rusya’dan S-400’lerin satın alınması kararına karşı çıkmayan muhalefetin, AKP hükümetinin içeride temel özgürlükleri erozyona uğratmak, dış siyasette da Rusya ile yakınlaşmak için, Türkiye’yi Batı ve kıymetleriyle hengameli bir bölgesel güç olarak resmetmesine de itiraz etmediği hatırlatıldı.
Bunun bedelinin ağır olduğu, bu sürecin Türk halkını, dış dünyaya karşı derin kuşku duyan bir topluma dönüştürdüğü vurgulanarak, şu kıymetlendirme aktarıldı:
“Bu nedenle, siyasi değişim gerçekleşse bile, yeni hükümetin inşa edilmiş bu yapay düşmanlık ortamında faaliyet göstermesi gerekecek ve bu durum muhtemelen dış siyasete yine istikamet verme konusundaki hareket özgürlüğü kısıtlayacak.”