Türkiye coğrafik pozisyonu ile dünyanın en değerli zelzele neslinde yer alan ülkeler ortasında bulunuyor. Bu gerçek vakit zaman yaşanan şiddetli sarsıntılarla kendini acı bir formda hatırlatıyor. Travmatik ve hayati risk yaratan bir sarsıntının ortasında kalan insanlarda ise süreksiz ya da kalıcı ruhsal rahatsızlıklar ortaya çıkabiliyor. En sık görülen rahatsızlıkları ise akut ve travma sonrası gerilim bozukluğu oluşturuyor. Kabuslar, yabancılaşma, sarsıntısı hatırlatan yer ve yerlerden kaçınma üzere problemlerle kendini gösteren bu rahatsızlıklar tedavi edilmezse kalıcı hale gelebiliyor.
Deprem Korkusu Ve Zelzele Travmasının Belirtileri Nelerdir?
Panik hisleri ve yansıları ile birlikte daima korunma muhtaçlığı içinde olma. Üzerine bir şeylerin yıkılacağı, göçük altında kalacağı hissi ve telaşı. Mevt korkusu. Çaresizlik, güçsüzlük hisleri.
Negatif yani “hiçbir yer inançlı değil, tehlikedeyim, çaresizim, güçsüzüm, kendimi koruyamam, kimseye güvenemem” tipinde fikirler.
Sürekli olarak zelzelesi düşünme, akla getirme, diğerleri ile ağır biçimde paylaşma muhtaçlığı, zelzeleye dair haberlere çok dikkat etme, daima o cins haberlerle ilgilenme.
Sürekli sallandığı hissine kapılma, zelzeleye karşı güvenlik tedbirleri ile çok meşgul olma hali. Mesela, gideceği yerin yeni bina olup olmadığını düşünerek gitmekten vazgeçme, kapalı ortamlara girememe, kapalı bir yere girince bunalma, daralma, dert hislerinde artış olması.
Deprem anında yaşananların flash back denen imajlar halinde sık sık akla gelmesi. Daha evvel sarsıntı yaşamamış olan şahıslar ise; ekranlarda gördükleri zelzele, göçük imajları ile çok meşgul olup, kendilerini o imgelerin içinde imajine edebilirler.
Deprem anında yaşananları sıklıkla anımsama, manzaraların akla gelmesi ile birlikte güya o anda tekrar sarsıntı oluyormuşçasına kalp atışında hızlanma, soğuk soğuk terleme, nefesi tutma, nefes alma zorluğu, el ve ayaklarda titreme, ağız kuruluğu, baş dönmesi, bayılacak üzere olma, dizlerde, vücutta genel bir güçsüzlük hali, genel olarak bedensel gerginlik içinde olma, gevşeyememe üzere bedensel belirtiler çok değerlidir.
Deprem dehşetinin bir öteki belirtisi uykusuzluk ve gece görülen kabuslar olabilir. Kişi kendini müdafaa amacıyla bazen de bilinçsizce uyumaktan kaçınabilir. Gece uyumayıp gündüz uyumaya çalışabilir. Bazen de sarsıntıya bağlı anılar kabus biçiminde rahatsız edebilir. Sıklıkla; zelzelesi anımsamaya bağlı genel uyarılmışlık hali, ağır telaş, çaresizlik fikirleri de uyku sistemini bozar.
Depremin üstünden geçen vakte rağmen kişi dikkatini toplama, organize olma, işe kendini verme, hafıza ile ilgili problemler yaşamaya başlayabilir.
Bazı şahıslar sıkı sık sarsıntısı anımsar ve anlatma muhtaçlığı içinde olurken, birtakım şahıslar zelzelesi hiçbir formda anımsamak, konuşmak istemez. Güya hiçbir şey olmamış üzere davranmak ta sarsıntı korkusuna dair belirtilerden biridir. Kaçma kaçınma davranışları ile travmatik tecrübe zihinden uzak tutulur. Unutulmaya çalışılır. Etraftaki insanların konuşmasına kızabilirler. Kaçma kaçınma davranışları içindeki kişi çoğunlukla zelzeleye yönelik, gerekli akılcı tedbirlere de muhtaçlık duymaz. Ya da sarsıntının kendini hiç etkilemediğine inanabilir. Zelzelenin yarattığı şok ve şaşkınlıktan kaynaklı inkar dediğimiz savunma sistemleri devrede olabilir.
Yukarıdaki belirtiler direkt zelzelesi yaşayanlarda olabildiği üzere zelzeleye dolaylı tanıklık etme, göçük, sarsıntı, sallantı, yıkıntı haberlerine çok fazla maruz kalmak ta sarsıntı korkusuna neden olabilir.
Korku, düşünme ve odaklanma sıkıntısına neden olur
Deprem anında tabiatı gereği bir kaygı, dehşet anı olarak yaşanır ve bu tüm benliği kaplar ve öteki bir şeye odaklanmak, düşünmek pek mümkün olmaz. Zelzeleye maruz kalan bir kişi bir an evvel tehditten uzaklaşmak, kaçmak ister ve o denli davranır. Endişe anında verilen reaksiyonlar içerisinde gerçek dışılık hissi, yabancılaşma ve tepkisizlik yani “dona kalma” diye tabir edilen durumlar gelişebilmektedir. Sonrasında ise kimi beşerler sarsıntı anını ve ertesinde olanları tam olarak hatırlamakta zorluk çekebilirken, sarsıntı sonrasında kişinin dünya ve kendisi ile ilgili kanıları de sarsılabilir. “Güvendeyim, bana bir şey olmaz” üzere inanışların yerini her an “kötü şeyler olacak hiçbir şeyi denetim edemem” üzere olumsuz inançlar alabilir. Güvenlik algısını bozabilen bir felaket sonrasında kişi fonksiyonel olmayan nedenlere atıflarda bulunarak kendini suçlamaya, diğerlerine öfke duymaya başlayabilir. Bununla birlikte travma tüm inançların bile sarsılmasına neden olabilmektedir.
Deprem sonrasında birtakım psikiyatrik bozukluklar ortaya çıkabilir
Deprem travmatik, kişinin fizikî bütünlüğünü bozma ihtimali de olan bir tabiat olayıdır. Başka travmatik doğal felaketler üzere sarsıntı de birçok psikiyatrik bozukluk ile bağlantılı olabilmektedir. Bunların başında akut gerilim bozukluğu ve travma sonrası gerilim bozukluğu gelmektedir. Bununla birlikte panik atak, panik bozukluğu, öteki dert bozuklukları, depresyon ve problemli yas reaksiyonları de yaşanabilmektedir.
Deprem üzere afetler sonrasında ortaya çıkan ruhsal bozukluklar kendisini daha çok istenmeyen anılar, düşler, olayı tekrar yaşar üzere hissetme, fizyolojik uyarılma ile olayı tekrar hatırlama, zelzelesi hatırlatan durumlar ve yerlerden kaçınma ya da bu üzere yerlerde eza çekme belirtileri ile göstermektedir. Bu belirtilere ayrıyeten bulunduğu ortama yabancılaşma yahut gerçek dışı olma hisleri, çabuk irkilme, öfke kontrolünde zorlanma, uyku bozukluğu ve içe kapanma da eşlik edebilmektedir. Ayrıyeten, zelzele üzere büyük çaplı travmalarda kayıpların olması yas süreci ile ilgili sorunların bu belirtiler ile iç içe girmesine neden olabilirken, fizikî bir baş travmasının varlığı bu belirtileri daha karmaşık hale getirebilmektedir.
Deprem travması çocukların oyunlarına yansıyabilir
Depreme maruz kalmış çocuklardaki belirtiler, yetişkinlerin yaşadığı ıstıraplara benzemekle birlikte çocuklar bazen olayı oyunlarında tekrar canlandırabilirler. Bununla birlikte huzursuzluk, içeriğini anlatamadıkları kabus, gece panik halinde endişeyle uyanma üzere durumlar ortaya çıkabilmektedir.
Kadın ve çocuklarda ruhsal sıkıntılar daha çok görülüyor
Uzman yardımı almaktan kaçınılmamalı
Deprem üzere doğal afetler sonrasında akut gerilim bozukluğu ve travma sonrası gerilim bozukluğu üzere psikiyatrik sıkıntılar yaşayan bireylerin uygun vakitte uzman bir psikiyatriye başvurmalarında yarar bulunmaktadır. Bu doğrultuda travma yaşayan bireyler kendilerini rahatlatmak gayesiyle yapması gerekenler şunlardır:
Deprem sonrası bilhassa Covid-19 pandemi sürecinde kişinin nerede barındığı, kendisini nasıl muhafazaya devam edeceği ehemmiyet taşır. Bu sebeple şahısların öncelikle kendilerini inanç altına almaları gerekir.
Güvenli ortamın sağlanmasından sonra kişinin toplumsal yaşantısını sürdürmesi, tekrar rutinlerini oluşturması ve etrafından takviye alması kıymetlidir. Bilhassa yas sürecinde cenazelere katılmak, dini ritüelleri yerine getirmek, yaşanan kayıplarla ilgili gereksinim duyulduğunda diğerleri ile konuşmak ve paylaşmak yarar sağlar.
Travma sonrası ortaya çıkan çoklukla çok şiddetli olmayan belirtiler bir mühlet sonra bizatihi de düzelebilir. Fakat kişi kendisi bu belirtilerle başa çıkmakta zorlanıyorsa profesyonel bir yardıma başvurabilir.
Profesyonel yardım, kişinin meselelerini çözme manasında krize müdahale formunda olur. Travma sonrası belirtilerle irtibatlı çeşitli psikoterapiler ve ilaç tedavileri uygulanabilir. Psikoterapi içerisinde endişe ve badire ile irtibatlı hale gelen durumlar, duyumlar ya da yerlerle yüzleşmek yahut düşünce veren anılar üzerinde çalışmak şahıslara fayda sağlayabilir.
Terapi ile kişinin kendisini suçlayan, travma ile temaslı fonksiyonel olmayan niyetlerini incelemek, farklı bakış açıları geliştirmek ve bu süreç ile ilgili yeni bir mana oluşturmak sağlanabilir.
Çocukları inançta hissettirmek, yeteri kadar teminat vermek, şayet anlatma ya da oyun oynama gereksinimi duyuyorsa bu gereksinimi karşılamak gerekir. Çocuklardaki düşünceyle başa çıkılamadığı durumlarda da bir profesyonelden yardım almak ihmal edilmemelidir.
Kayıpları olanlar doğal olarak bir yas süreci yaşar. Bu kaybın beklenmedik, ani, travmatik bir kayıp olması bu yas sürecini daha fazla şiddetlendirebilir. Bu üzere durumlarda yasın olağan bir reaksiyon olduğu, hüzün, öfke, rahatlama üzere çok farklı hislerin bir ortada olabileceği bilinmelidir. Acılar paylaştıkça azalır. Acıyı paylaşmak, toplumsal dini ritüellere katılmak bir manada yasın acısını yaşamayı kolaylaştırır.
Kayıp yaşayan bireylerin vefatı idrak etmesi, acısını yaşantılaması, günlük sistemini kaybettiği kişi olmadan yine oluşturması gerekir. Lakin yas çok zorlayıcı ve kişinin yaşantısını sürdürmeyi engelliyorsa, üzerinden çok vakit geçmesine karşın acı çok canlı yaşanıyorsa ve kişi kendine ziyan vermeyi düşünüyorsa bu süreç sorunlu hale gelmiş olabilir. Bu tıp durumlarda profesyonel yardım almaktan kaçınılmamalıdır.
Travma sonrasında ve yas sürecinde ortaya çıkan depresyon, akut gerilim bozukluğu, travma sonrası gerilim bozukluğu, ve başka dert bozuklukları üzere bir psikiyatrik rahatsızlık için psikoterapi yolları dışında aktif ilaç tedavileri de mevcuttur.
Kaynak: memorial.com.tr, elikapsikoloji.com