Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılardan etkilenen vilayetler ortasından yer alan Diyarbakır’da 1’i boş 7 bina yıkıldı. Yıkılan binalarda 414 kişi hayatını kaybederken, 912 kişi de yaralandı. Binaların yıkımı ile ilgili soruşturmaların devam ettiği kentte, Gözaltına alınan 39 şahıstan 15’i ‘olası kasıtla öldürmek’ cürmünden tutuklanarak cezaevine gönderildi. 22’si isimli denetimle olmak üzere başka şüpheliler hür bırakıldı.
Diyarbakır’da yıkılan binalarla ilgili değerlendirmelerde bulunan Dicle Üniversitesi Maden Mühendisliği Kısmı Genel Jeoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Orhan Kavak, şöyle konuştu:
“Genel olarak Diyarbakır bölgesine baktığımız vakit, aşağısındaki çakıllı, kumlu, killi yer haricinde bazalt platosundan oluşmaktadır. Bu bölgelerde oluşan tabanlarda yapılan binalar şayet uygun teknikte yapılmış olsaydı, bina kalitesi de uygun olsaydı, hiçbirinin yıkılma riski olmazdı. Şunu da belirtmeden geçmemek lazım, berbat tabanda ve su sorunu olan yerlerde fore kazık çakılarak taban uygunlaştırılması yaparak, zelzeleye güçlü binalar yapılabilir. Binayı yalnızca uygun tekniklerle yapmakla da bitmiyor.
Üstüne, binayı mutlak suretle müdafaamız lazım. Hiçbir formda binanın statiğini bozmamamız lazım. Binanın statiğini yani istikrarını, binanın altındaki kolonları geniş bir alan yaratmak için uygunsuz bir halde kesersek, binayı topal ördeğe çevirmiş oluruz. Bir sarsıntıda o bina yıkılmak zorunda kalacaktır.”
‘Galeria’nın etrafında kuru bir derenin olduğu verisi var’
Yıkılan Galeria Sitesi’nin imalinden evvel, kuru bir derenin varlığının olduğunu belirten Prof. Dr. Kavak, yer altı sularının da bina temeline ziyan verebildiğini tabir ederek, “Yaptığımız yer de kıymetli, bilhassa Galeria sitesi ve etrafında, kolon kesilme savının yanı sıra yer altı su sorunu vardı. Bunlar tabi ön datalar. Önümüzdeki süreçte daha ayrıntılı araştırmalar yapılacaktır” dedi.
Kavak, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu bölgede, Galeria Sitesi yapılmadan evvel kuru bir derenin varlığından bahsediliyor. Bilgiler de o ışıkta. Hatta eski Diyarbakır Müzesi’nin yıkılma sebeplerinden bir tanesi de yer altı suyunun bodrum katında birikmesinden kaynaklandığı ve binayı çok yıprattığı, temelini zayıflattığı istikametindedir. Makûs tabanda yer güzelleştirmesi yaparak, bina yapılabilir. Ayrıyeten yer altı suyu varsa, mümkünlük dahi varsa bina temelinden o suyu uzaklaştırmamız lazım. Binanın temelinin çürüme riskini bu formda ortadan kaldırabiliriz. Dünyada örnekleri yok olmuş, bina dışında çıkma balkonlarımız var.
Biz bu balkonların etrafını çeviriyoruz ve yük bindiriyoruz. Kimisi buzdolabı, kimisi gibisi şeyler koyuyor. Bu nedenle yük binerek, binanın statiğini, istikrarını bozuyor. Mimari açıdan kolon keserek yapıda genişletmeler yapılıyor. Bunlara dikkat etmemiz lazım. Binanın etrafındaki değişimler, yeni bina yapılırken mevcut binanın temelinden daha derin olması, otopark yapılması üzere etkenler, binayı istikrarsızlaştırır. Bu da yıkılma riskine neden olur. Diyarbakır’daki temel nedenler bu haldedir. Lakin materyaller de kıymetli. Araştırmalarla daha düzgün sonuçlar çıkacaktır. Bu bölgede deniz yok, deniz kumu kullanma bahtı yok. Lakin derelerimizden, bilhassa Dicle Nehri’nden alınan çakıllar, beton karışımında kullanılırsa, yıkamıyoruz. Yıkamadığımız vakit oradaki killer, ister istemez betonun zayıflaşmasına, direncin düşmesine neden olur. Bu da bir etkendir. Ayrıntılı araştırmaların yapılmasıyla kamuoyuyla paylaşılacaktır. Biz binaları inançlı ve yerleşme uygun alanlar yapmalıyız.”
‘Afet insanı öldürmez, insanı öldüren berbat binadır’
Galeria Sitesi’nin yıkılmasında birçok faktörün olduğunu belirten Prof. Dr. Kavak, şöyle konuştu:
“Afetler insanı öldürmez. İnsanı öldüren büsbütün makûs bir binadır. Bunu da yapan, mimarlar ve mühendislerdir. Şahsi fikrimce, uygun bir mimar ve mühendis, makûs yerde de kaliteli, zelzele yahut afetlere uygun bina yapan kişi demektir. Bu da insan kalitesiyle oluşuyor. Galeria Sitesi’nde çok faktörler var, birinci parametre kolon kesme olabilir. İkinci parametre, yer altı su düzeyinin yüksek oluşu, rahatsız etmesi ve altta alüvyon yeri olması, temeli o tekniklere nazaran yapmamak. Üçüncü parametre, çıkma balkonlar üzere yan taraflarında yeni inşaatlar yapıp temelin zayıflamasını, yumuşamasını, gevşemesini, rahatlamasını sağlamak ve istikrarını bozmak.
Bir de bina yapılırken, beton dökülürken pas hisselerin kullanılmaması, demir aralıklarının ayarlanmaması, bunlar da bir etkendir. Demirlerin yorulmuş demir olması. Maalesef, demirler ve misal eserler dış etkenlere maruz bırakılıyor bir müddet. Demirler ortası kontakların yapılmaması, bunlar daima insan kalitesiyle oluyor. Beton döküldükten sonra vibratörün kullanılmaması, betonda segregasyonun olması üzere sebepler var. Binanın kalitesini biz kendimiz yok ediyoruz. Bu sebeple. Maliyet olarak binanın yüzde 10’una bile tesir etmiyor.”