Geçtiğimiz yaz yaşanan büyük yangın felaketi sonrasında Akdeniz Üniversitesi öğretim üyeleri, Manavgat’ta faaliyet gösteren mahallî sivil toplum kuruluşları ve Antalya Orkidelerini ve Biyolojik Çeşitliliği Muhafaza Derneği uzmanları, yangından doğal floranın etkilenme seviyesinin saptanması maksadıyla CONIFERA Projesi çerçevesinde bir yıllık dönemde arazi müşahedeleri yaptı. Bilhassa orman altında yayılış gösteren endemik ve az bitki tiplerinin izlendiği arazi çalışmalarında yangından etkilenen alanın büyüklüğü ve alandaki bitki örtüsünün ağır tahribatının tesiri gözler önüne serildi. Yangından etkilenmeyen bölgelerde Ophrys antalyensis (Antalya orkidesi) tipinin tekrar bulunması sevindirirken, Oymapınar Barajı göleti yakın etrafında yayılış gösteren Antalya endemiği Ophrys urteae (Saman orkidesi) çeşidinin bölge popülasyonlarının neredeyse büsbütün ortadan kalkması kedere sebep oldu.
40 TIP TAKİPTE
Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Biyoloji Kısmı Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gökhan Deniz, CONIFERA’nın en değerli alanının çeşitler üzerinde izleme çalışmaları olduğunu belirtti. İzleme çalışmalarında Antalya ormanlarında yayılış gösteren ve durumu kritik olarak belirlenen 40 tıp bitki üzerine ayrıntılı çalışmalar yaptıklarını söz eden Deniz, “Bu çalışmalarda yıldan yıla değişme gözlemlememiz gerekiyor. Elde edilen en değerli data, kimi cinslerin insan kaynaklı ağır baskılara maruz kalmasıdır. Baskı sonucunda birtakım tiplerde daralma çok fazla. İnsan eliyle oluşan en değerli tehditlerden biri orman yangınlarıdır. Bu yangınlar maalesef çeşitlerimizi çok olumsuz etkiledi. Etkilenmeyen bölgelerdeki çeşitlerin de devamlılığı çok kıymetli. O nedenle Manavgat’ta bir güzel, bir makus haberimiz var” diye konuştu.
Çok uzun müddettir bilim dünyasına tanıtıldığı lokasyonda bulunamayan Antalya orkidesini Manavgat’ın Gençler bölgesinde tekrar bulduklarını kaydeden Deniz, çok önemli bir biyolojik yıkıma neden olan yangında dünyada yalnızca Oymapınar bölgesinde yayılış gösteren saman orkidesinin popülasyonunun yarısının kaybedildiğini bildirdi.
“10 YIL SONRA BULDUK”
Arazi çalışmalarında yanan alanlara başka bir ehemmiyet verdiklerinin altını çizen Deniz, “Manavgat yangını bilindiği üzere 2021 yılının yaz aylarında meydana geldi. Hasebiyle çeşitlerin etkilenmelerini görmek için 2022 yılının bahar aylarını beklememiz gerekiyordu. Birtakım bölgeler çok ağır etkilendi, birtakım bölgeler ise sonda kaldı. Yanmayan alanlardaki biyolojik çeşitliliğe de odaklandık. Bunların en değerli datalarından birisi de Antalya orkidesidir. Manavgat’ta Gençler’e kadar gelen yangın, bilhassa hudut diyebileceğimiz yanmayan alanlardaki arazi çalışmalarına odaklanmamızı sağladı. O bölgelerde Antalya orkidesini 10 yıl sonra tekrar bulduk. Şayet yangın biraz daha ilerlemiş olsaydı, orkidenin bilim dünyasına birinci tanıtıldığı yer olan Gençler bölgesi alanını kaybetmeyle karşı karşıya kalacaktık” tabirlerini kullandı.
Bu cinslerin devamlılığında insan baskısının çok fazla olduğunu tabir eden Deniz, Türkiye’nin gelecekteki biyolojik çeşitliliğine sahip çıkmanın ve tehdit faktörlerinin bertaraf edilmesinin değerli olduğunu vurguladı. 40 tıbbın içinde en çok baskıya kalanların insan ömrüyle en fazla iç içe olan cinsler olduğunun altını çizen Deniz, “Kepez bölgesinde varyant yakınında ‘sığır dili’nin yayılış alanı o kadar dar ki, arazi çalışmalarında 15-20 bireyini yıllık çiçeklenme döngüsü içinde görebiliyoruz. Bir başkası Lara kumullarının çabucak gerisinde yayılış gösteren Lara çöveni, çok lokal yayılışlı bir bitki çeşidi. 150 yıl evvel keşfedilmiş ve dünya üzerindeki yayılış yeri Muratpaşa ve yakın etrafı. Termesos Çiğdemi, Olimpos safranı, Akseki navruzu 40 tıbbın içinde en dikkat çekenleridir” dedi.
ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNDEN ÇALIŞMALARA DESTEK
Çalışmalarının hepsinde Antalya Orman Bölge Müdürlüğü gruplarının dayanağının olduğunu vurgulayan Deniz, “Bölgelerdeki yayılış modellemeleri, daha sonra yeni yılda yayılışlarının bir evvelki yılara nazaran farklılığının ortaya konması açısından Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne daima bir data aktarımız kelam hususudur. Bu üzere çalışmalar arttan gelen izleme çalışmalarının öncüleridir. Tehdit faktörlerinin bertaraf edilmesinde, çeşitlerin geleceğe aktarılması ismine alınması gereken tedbirleri Orman Bölge Müdürlüğü ile birlikte alıyoruz” diye konuştu.
Koruma çalışmasına saman orkidesi üzerinden örnek veren Gökhan Deniz, “Saman orkidesi toprak altında yumru taşır. O bölgedeki yayılış noktalarında arazinin ziraî aletle sürülmemesi gerekiyor. Tütün yayılış gösterdiği bölgelerde ekolojiye uygun tedbirler alınıyor” dedi.
“HEM TOPRAKTA ÇALIŞIYORLAR, HEM TANITIM YAPIYORLAR”
Proje Koordinatörü Pınar Kınıklı ise, projelerinin AB fonları tarafından desteklendiğini belirterek, Antalya’da ormanlık alanlarda yayılış gösteren endemik bitki cinslerinin izlenmesi, korunması ve topluma tanıtılması konusunda çalışmalar yürüttüklerini kaydetti. Antalya’nın ormanlarında arazi çalışmaları yaptıklarını lisana getiren Kınıklı, “Antalya’da 40 amaç bitki cinslerimiz var. Bu tiplerinin izleme çalışmalarını gerçekleştiriyoruz. Bunun yanında çeşitlerin etrafa ve topluma tanıtılması hakkında birçok farklı aktiflik düzenliyoruz. Tanıtım için ilkokullara yönelik fotoğraf, ortaokullara ise kompozisyon, liseler için fotoğraf müsabakası düzenledik. Birçok çalıştay, eğitim ve muhafaza çalışmalarını proje çerçevesinde yürütüyoruz” diye konuştu.