31 Mart’ta dış ticaret dataları açıklandı. Yılın birinci iki ayında dış ticaret açığı neredeyse patladı, yüzde 44 artış var. Zira kurdaki sakinlik ve büyük zelzelelerin tesiriyle ithalat artarken, ihracat duraklamış durumda.
Geçelim, bugün benim pozisyon o değil.
TÜİK’in son dış ticaret bülteninde şöyle diyor:
Şubat ayında yüksek teknolojili eserlerin imalat sanayi ihracatı içindeki hissesi yüzde 3.6 oldu.
Evet, işte bu Türkiye iktisadının en büyük sorunu bence…
Üretim hem de yüksek teknolojili eserlerin üretimi ve ihracatı… Rant iktisadı değil.
Türkiye’nin ihracatının kilogram başına bedeli 1.2 dolar. Almanya’nın ki bizim üç katımız, Polonya’nın iki katı…
İhracatın içinde yüksek teknolojili eserlerin oranı yıllardır yüzde 3’e asılı kalmış durumda, 4’lere bile çıkmıyor. 2000 ile 2006 ortasında yüzde 5-6’nın üzerine çıktık lakin daha sonraki yıllarda hem yüksek hem de orta yüksek teknolojili eserlerin ihracatı inişe geçti.
Bu oran Filipinler’de yüzde 64, Malezya’da yüzde 52, İzlanda’da yüzde 33, Çin ve İsrail’de ise yüzde 30…
Moğolistan’da yüzde 22, Estonya’da yüzde 19, Şili’de yüzde 13, Brezilya’da yüzde 9…
Dünyada en çok teknoloji ihracatını 942 milyar dolarla Çin yapıyor. Sonra Hong Kong (432 milyar dolar) Almanya da 210 milyar dolarla üçüncü.
Sıralama şöyle (milyar dolar):
Bu sıralamada Filipinler 19’uncu… Türkiye toplam ihracatta dünyada 28’inci sırada lakin, yüksek teknoloji ihracatında paha olarak 36’ıncı. Yüksek teknoloji ihracatının imalat sanayi ihracatına oranında ise çok aşağılardayız, tablosu aşağıda…
Yüksek teknoloji ihracatında 70’inci sıradayız YÜKSEK TEKNOLOJİ İHRACATIYLA BEŞ YILDA EKONOMİK BÜYÜME İKİYE KATLANABİLİR
Amerikan Eğitim Konseyi’nin Türkiye’deki tek üyesi olan Prof. Dr. Muhammed Şahin, yüksek teknoloji ihracatıyla beş yılda ekonomik büyümenin ikiye katlanabileceğini, Türkiye’nin en geç 10 yılda dünya devi birinci 10 ülke ortasına girebileceğini söylüyor.
Prof. Dr. Şahin, bunun için memleketler arası şirketler için Türkiye’nin bir merkeze dönüştürülmesini ve master ve doktora seviyesinde global eğitim gerektiğini vurguluyor.
ATATÜRK’ÜN YURTDIŞINDA EĞİTİM SİYASETİ ASYA’YI KALKINDIRDI
Bir de şöyle diyor:
“1929’da Atatürk’ün buyruğuyla 1416 sayılı Ecnebi Memleketlere Talebe Gönderilmesi Kanunu çıkarılıp, Türkiye, kendi araştırmacısını yetiştirmek için yurt dışına burslu öğrenci gönderdi. Atatürk’ün bu yaptığını Çin, Japonya, Singapur, Güney Kore 1950’lerde fark edip, gönderdi. Onlar artık bunun meyvelerini yiyor. ABD’deki yıllık 1.1 milyon yabancı öğrencinin 400 binini Çin gönderiyor. Türkiye’nin ABD’de 10 bin öğrencisi var. Yalnızca 300-400’ünü devlet destekliyor.”
Evet, bütün sorun STEM denilen (Bilim, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik) alanlarında nitelikli okullardan üniversite mezunlarının sayısını artırmak. Malezya yüzde 43.5, Tunus yüzde 37.9 ile, BAE ise yüzde 36.2 ile üniversite mezunları ortasında STEM mezunlarının oranının en yüksek olduğu ülkeler. Almanya’da bu oran yüzde 35.8, Türkiye’de ise yüzde 17.
FİLİPİNLER, YÜKSEK TEKNOLOJİDE NASIL MERKEZ HALİNE GELDİ?
Filipinler’de yüksek teknoloji ihracatının bu kadar yüksek olması ilgi cazibeli. Zira ülkede Texas Instruments’tan Samsung’a kadar bütün büyük mikroişlemci üreticilerinin yatırımı var. Filipin yarı iletkenler ve elektronik sanayisi, ülkenin imalat dalına en büyük katkıyı yapan kesim. Ülkede 500’ün üzerinde yarıiletken ve elektronik şirketi faaliyet gösteriyor.
Filipinler dünyanın en büyük DSP çipi (dijital sinyal işleyen mikroişlemci) üreticisi… Intel, Analog Devices, Onsemi üzere bölümün büyükleri üretim yapıyor ve yatırımlarını daha da büyütüyor. Toshiba’nın bilgisayar, Lexmark’ın yazıcı üreten fabrikaları var.
KÜRESEL YARIİLETKEN SANAYİSİNDE KRİTİK OYUNCULARDAN BİRİ…
2021 yılında bile ülkeye yabancı yatırımlar yüzde 38 arttı, yabancı direkt yatırımlar 114 milyar dolar oldu. 2021’de imalat sanayi yüzde 22 büyüdü ve bu son 10 yıldır devam eden bir trend…
ABD merkezli Yarıiletken Sanayi Birliği (SIA) Filipinler’i global yarıiletken sanayisinde kritik oyunculardan biri olarak tanımlıyor.
YÜKSEK TEKNOLOJİ SAVAŞLARI BAŞLADI; ABD ÇİN’İN ENSESİNDE…
ABD ile Çin’in çip savaşlarına giriştiği bir periyotta, bu sanayide kritik oyuncu olmanın değeri ortada… 580 milyar dolarlık bu pazarda, ABD’nin hissesi son 10 yıldır inişte, yüzde 60’lardan yüzde 46’yla düştü. Çin ise hala yüzde 7 olan hissesini yüzde 20’lere çıkarmayı ve kendi iç pazar talebinin en az yarısını karşılamayı planlıyor.
Bu nedenle büyük yatırımlar yaparak süratle büyüyen Çin’in piyasada hissesini artırması istenmiyor. Yaptırımlarla Çin’in yatırımlarına mahzur olmaya çalışırken başka yandan Batılı ülkelerle işbirliği yaparak Çin’e teknoloji ihracatı konusunda kısıtlamalar getiriyor.
Sektörde altı oyuncu hakim durumda; ABD (Intel, Texas Instruments, Qualcom, AMD, Apple, Broadcom, Micron), Güney Kore (Samsung, SK Hynix), Japonya (Renesas, Lasertec), Avrupa Birliği (Infineon, NXP, ASM), Tayvan (TMSC, MediaTek) ve Çin (SMIC, HH Grace, DB HiTek).
ÇİP SANAYİSİNİN DEVLERİ DURMADAN YATIRIM YAPIYOR VE AR-GE’YE HARCIYOR
ABD ve öteki ülkeler öteki yandan yatırımlara yük verdiler. ABD şirketleri 2020’nin başından bu yana çip üretim projeleri için yaklaşık 200 milyar dolar yatırım taahhüt etti. Biden’ın Sanayi Siyaseti İnisiyatifi de 76 milyar dolarlık teşvikle bu yatırımları destekliyor.
Kore de dijital güç merkezi olma gayesinde yeni bir çip stratejisi açıkladı. Buna nazaran Seul yakınlarında dev bir mikroçip üretim bölgesi kurulacak ve Samsung 215 milyar Euro yatırımla beş yarı iletken fabrikası kuracak. Bu bölgenin 2042’ye kadar tamamlanması planlanıyor.
Bir taraftan da AR-GE için fevkalade harcamalar yapılıyor. Beş büyük teknoloji firması Apple, Amazon, Google, Meta ve Microsoft, 2022’de 380 milyar dolar toplam yatırımın yaklaşık yüzde 60’ı olan 220 milyar doları AR-GE’ye harcadılar. Yalnızca Apple 2022’de AR-GE için 26.3 milyar dolar harcadı. Türkiye’nin 2021’de kamu ve özel toplam AR-GE harcaması ise 9.2 milyar dolardı…
AR-GE’de OECD’de 31’inci sıradayız TÜRKİYE YATIRIM PASTASINDAN HİSSE ALABİLİR Mİ? BU SİYASETLER İLE ÇOK ZOR…
Bu sanayinin devleri yatırımlarını artırma planları yapıyor. Türkiye de bu pastadan hisse kapabilir. Lakin bu siyasetler ile değil. Yatırım ortamını oluşturmak, itimat tesis etmek gerekiyor. Türkiye’den kaçan kaçana…
Yabancı yatırımlar süratle azalıyor. Yatırımlar yalnızca gayrimenkule yapılıyor. Portföy yatırımları bile inişte, son 16 ayda 8 milyar dolar sıcak para çıktı. 2013’te 158 milyar dolarla rekor kıran yabancı portföy yatırım stoku 58 milyar dolara inmiş durumda…
Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerinin başlamasından itibaren 2005 ile 2015 ortasında süratle artan yabancı direkt yatırımlar da doruktan inişe geçti. 2021’de toplam yabancı direkt yatırımlar 232 milyar dolar oldu. Direkt yabancı yatırımlar son 7 yılda yüzde 50 azaldı. Geçen yıl ise, birinci defa yabancıların konut alımları direkt yatırımları solladı.
Yeniden yatırım yapılabilir ülke olmak, yüksek teknoloji yatırımları için ortam hazırlamak gerekiyor.
İNOVASYONDA, İŞ YAPMA KOLAYLIĞINDA O KADAR MAKÛS DEĞİLİZ…
Türkiye, kimi göstergelerde o kadar makus durumda değil. Örneğin Global İnovasyon Endeksi 2021’de 41’inciyiz. Daha yükseklere çıkmamız gerekir yeniden de Tayland, Vietnam, Rusya, Hindistan üzere ülkelerin üzerindeyiz. Dünya Bankası’nın İş Yapma Kolaylığı Endeksi 2021’de ise 33’üncü sıradayız. İsrail, İsviçre, Portekiz, Polonya, Çekya üzere ülkelerden yeterliyiz.
SORUN İNSAN SERMAYESİNDE, BİLİŞİM ÇALIŞANI, AR-GE ÇALIŞANI, BİLİM İNSANI YETİŞTİRMEKTE…
Yüksek teknoloji konusunda Türkiye’ye dönecek olursak. İhracatta orta kaliteli, orta teknolojisi olan eserlerin hissesi artıyor, örneğin, beyaz eşyalar… Yüksek teknoloji ihracatının hissesinde ise yüzde 4’ün üzerine çıkamıyoruz.
Bence, sorun insan sermayesinde, bilişim çalışanı, AR-GE çalışanı, bilim insanı yetiştirmekte… AR-GE yapacak, teknoloji üretecek nitelikli işçi eksiğimiz var. Türkiye’deki AR-GE harcamalarının GSYİH’ya (gayrisafi yurtiçi hasıla) oranı OECD ülkelerinin hayli gerisinde…
Her bin çalışana düşen AR-GE elemanı konusunda OECD ülkeleri ortasında 26’ıncı sıradayız. Kişi başına düşen bilimsel yayın sayısında ise Meksika ve Kolombiya’dan sonra OECD’de sondan üçüncü sıradayız.
PROF. DR. UFUK AKÇİĞİT’İN DEĞERLİ KONUŞMASI…
Prof. Dr. Ufuk Akçiğit’in Aralık ayında CHP’nin düzenlediği İkinci Yüzyıla Davet toplantısında maksadı 12’den vuran, içerik dolu bir konuşması var. Oradan kıymetli gördüğüm kısımları aktarıyorum, sıkılmadan okuyun:
“Türkiye’de AR-GE harcamalarının düşük olmasının sebebi kamunun dayanak vermemesinden mi kaynaklanıyor? Özel dal AR-GE’sine kamu takviye oranında OECD ülkeleri ortasında çok üstteyiz. Demek ki bu ne demek oluyor? Aslında olay kamunun verdiği dayanak ölçüsü değil öbür bir yerde yatıyor. Kişi başına düşen bilimsel yayın sayısı açısından çok çok gerilerdeyiz. Pekala bu tekrar kamunun dayanak vermediği için mi?
NÜFUSA ORANLA YAZILIMCI SAYISINDA ÇOK GERİLERDEYİZ
Kamunun yüksek öğretim harcaması açısından da OECD’nin çok üzerindeyiz. Yani aslında inovasyon için Gayri Safi Ulusal Hasıla’ya oranla kamunun takviyesi açısından, ölçü açısından sorun görülmüyor. Hatta OECD’nin üzerinde görünüyoruz. Sorun ölçüde değil, sorun o paraların nasıl kullanıldığıyla alakalı. Efektif bir halde kullanamadığımız için, bu kadar kaynak ne yazık ki işe yaramıyor.
Türkiye’deki firmaların dijital dönüşümü yapabilmesi için en evvel neye gereksinimi var? Alışılmış ki de yazılımcıya muhtaçlığı var. Pekala, Avrupa ülkeleri ortasında yazılımcılar açısından ne durumdayız? Türkiye’nin nüfusuna nazaran yazılımcı oranı, Avrupa ülkelerinin ortasında en sonda.
TIP, EĞİTİM, TARİH, İŞLETME-EKONOMİ, DİN TERCİHLERİ ELEKTRONİK, BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİNE DÖNMELİ…
Peki Türkiye son 10 yıldaki mezunlarını hangi alanda vermiş diye soralım, YÖK bilgilerini kullanarak cevaplayacağım bunu. Tıp, eğitim, işletme, tarih, ziraat, psikoloji, iktisat, din, hukuk, elektrik, elektronik ve ondan sonra bilgisayar mühendisliği.
Bence grafik esasen her şeyi anlatıyor. Az evvel gösterdiğim firma bilgileri dünü anlatıyor ve bugünü anlatıyor. Ancak eğitimimiz yarınlarımızı anlatıyor. Zira bu beşerler mezun olduklarında 5 sene sonra, 10 sene sonra Türkiye iktisadında iş yapacak beşerler.
Biz gereğince beşeri sermaye yatırımını yapmadığımız için, 5 sene sonra yeniden hâlâ sorunlarımızın devam edeceğini görmeye çok şaşırmamamız gerekiyor. Hasebiyle bunları, geniş kapsamlı sanayi siyasetleriyle eğitim siyasetlerini birbirinden farklı düşünemeyiz. Birebir halde geniş kapsamlı tartışılması gereken hususlar bunlar.
BEŞERİ SERMAYEYE YATIRIMLAR YAPMAK ZORUNDAYIZ
Türkiye’de doktoralı ve master’lı sayısı nasıl diye sorarsak grafik ortada. Türkiye’deki yüksek lisans ve doktora mezunlarının toplam nüfusa oranı öbür ülkelerin yalnızca gerisinde kalmıyor koparak gerisinde kalıyor. Yani azalarak geriye hakikat giderken bizim olduğumuz küme artık kopmuş durumda.
Tekrar ediyorum, biz bu beşeri sermayeye yatırımlarımızı yapmak zorundayız. Ancak bu yapılan yatırımlar bugünden yarına etkilemeyecek, 5 yıl sonrasını, 8 yıl sonrasını etkileyecek ve bizim bu sabrı göstermemiz gerekiyor. Şayet Türkiye’yi sahiden o birinci grafikteki kümeden çıkartmak istiyorsak.”
GEÇEN HAFTA NE OLDU, BU HAFTA NE OLACAK?
Geçen hafta borsalar yükselişteydi. Hafta boyunca Wall Street, Merkez Bankası’nın (FED) faiz sıkılaştırma döngüsünün yakında sona erebileceğine dair beklentilerle olumlu bir haftayı geride bıraktı. Dow Jones endeksi hafta boyunca yüzde 3.6 yükseldi. Birinci çeyrekte, Nasdaq yüzde 17,6, Dow yüzde 0,4 ve S&P 500 yüzde 7,4 yükselirken teknoloji payları yüksek getiriler sağladı.
Avrupa’da da hava olumluydu, Euro bölgesinde enflasyon yüzde 6.9 ile bir yılın en düşüğüne geriledi. Euro 50 Endeksi 14 ayın en yükseğine çıktı. İngiltere’de FTSE 100 endeksi hafta boyunca yüzde 3 yükselerek, Ocak başından beri en âlâ haftalık performansını gösterdi. Fransa’da CAC 40 endeksi yüzde 4.4 performans gösterdi.
Dolar bedel yitirmeye devam ediyor, dolar endeksi (DXY) Mart ayında yüzde 2 geriledi. Altının onsu haftanın ikinci yarısında 2 bin dolar barajını aşsa da bu düzeyde tutunamadı ve haftayı 1.987 dolardan kapattı.
Bu hafta izlenmesi gereken üç kıymetli gelişme var: 1- ABD’de tarım dışı işsizlik müracaatları, 2- Cleveland Fed Lideri Loretta Mester, St. Louis Fed Lideri James Bullard’ın konuşmaları, 3- petrol fiyatlarının varil başına 70 doların altını gördüğü ortamda OPEC’in pazartesi günü bakanlar düzeyinde yapacağı toplantı.
Ayrıca, Güney Kore, İsviçre, Meksika, Filipinler, Endonezya ve Türkiye enflasyon oranlarını açıklayacak. Hindistan, Avustralya, Yeni Zelanda, Polonya ve İsrail merkez bankaları para siyasetinin seyrini belirleyecek. Satın alma yöneticileri endeksi sayıları da Çin, Hindistan, Rusya, Güney Kore, Kanada, İspanya ve İtalya’daki imalat dalının durumunu gösterecek.