“Ceviz kolesterolü düşürür”, “Tarçın kan şekerini dengeler”, “Sarımsak tansiyonu düzenler” ve daha kaçları… Gündelik hayatımızda zinde olmak, hayat kalitemizi düşürebilen tansiyon, kolesterol, diyabet üzere rahatsızlıklara bağlı olarak ortaya çıkan sıkıntılarımıza tahlil bulmak için birtakım besinlerden faydalanabiliyoruz. Dünyanın saygın tıp mecmualarında yayımlanan makaleleri kaleme alan bilim insanlarının yaptığı araştırmalar da bu yararları takviyeler nitelikte. Hangi besinin nasıl bir fayda sağladığını ve ne halde tüketilmesi gerektiğini Uzman Diyetisyen Olcay Barış’a sorduk. İşte sıhhat üzerindeki olumlu etkileri bilimsel olarak da kanıtlanmış 6 besinin uzman bakış açısıyla yorumu…
1- KAHVE: DEPRESYONA DÜZGÜN GELİYOR
Günlük yaşantımızın vazgeçilmezleri ortasında yer alan kahvenin, 2017 yılında ‘Annals of Internal Medicine’ mecmuasında yayımlanan çalışmaya nazaran depresyon üzerinde uygunlaştırıcı tesiri var. Kahvenin beyin sıhhatiyle ilişkili olduğu ve sadece kişiyi ayık tutmakla kalmayıp depresyon riskini azalttığı da gözlemlendi. Peki kahve içmek hakikaten depresyon riskini azaltıyor mu? Bu tesirden faydalanabilmek için kahveyi ne halde tüketmeliyiz?
Diyetisyen Olcay Barış: Kafein ve antioksidan içeriğiyle hem tokluk hissi sağlayan hem de birçok faydası olan filtre kahve ve Türk kahvesinin depresyona düzgün geldiğine yönelik çalışmalar mevcut. Ancak burada tüketilen kahvenin çeşidi, pişirme formülü, tüketim ölçüsü ve saatine bağlı olarak da tesirleri değişebiliyor. ‘Psychosomatic Medicine Mecmuası’nda yayımlanan bir araştırmaya nazaran bilhassa metabolizmanın uyandığı sabah saatlerinde salgılanan kortizol hormonunun kafein tüketiminden etkilendiği ortaya çıktı.
Depresyon ve anksiyeteye sahip şahıslarda olağanın üzerinde kortizol hormonu salınımı tasa ataklarını tetikleyebiliyor. Sabah saatlerinde içilen bir bardak kahvenin içerdiği kafein 5-6 saat kadar bedende tesirini koruyor. Bu yüzden kahve sabah aç karnına ve akşam saatlerinde değil, mümkünse yemeklerden yarım saat ya da 1 saat sonra tüketilmeli. Ayrıyeten günlük 4-5 fincan üzerindeki kahve tüketimi çarpıntı ihtimalini artırdığı üzere uyarıcı tesirinin tam bilakis yorgunluk, konsantrasyon zahmeti yaratıp demir emilimini de engelliyor.
2- CEVİZ: KOLESTEROLÜ DÜŞÜRÜYOR
‘Diabetes, Obesity and Metabolism’ mecmuasında 2017 yılında yer verilen bilimsel çalışmaya nazaran ceviz ve fındık Omega-3 başta olmak üzere birçok temel vitamini içeriyor. Ceviz, fındık, badem üzere yemişlerin yüksek kolesterolü düşürdüğü ve beynin yeme dileğiyle ilgili bölgelerindeki aktiviteyi azaltarak metabolik sıhhat üzerinde de tesirli olduğu tespit edildi. Halk ortasında en kabul gören bilgi ise cevizin kabuğu ile içini suda bekletmenin kolesterolü düşürdüğü.
Diyetisyen Olcay Barış: Cevizin yalnızca suyunu içmenin kolesterolü düşürdüğünü söylemek yanlış. Söyleyebileceğimiz tek şey ceviz suda bekletildiğinde içindeki fitik asit unsuru azalıyor, bu da sindirimi kolaylaştırıyor. Kolesterol düşürücü tesirinden yararlanmak istiyorsak cevizin kendisini yemeyi ihmal etmemeliyiz. Tam bir gücü deposu olan ceviz ayrıyeten Alzheimer üzere hastalıkları önlemede de tesirli. Tüm bunların yanı sıra araştırmalar ayrıyeten cevizin açlığı yatıştırıp iştahı azaltabileceğini ve bunun da uzun müddetli kilo kaybı için yararlı olabileceğini gösteriyor.
3- ZERDEÇAL: İLTİHABI KURUTUYOR
‘American Journal of Epidemiology’ mecmuasında 2006 yılında yayımlanan bir çalışmaya nazaran zerdeçal, antioksidan ve anti-inflamatuar (iltihap karşıtı) özelliklere sahip. İltihaplı birçok hastalığa uygun gelen zerdeçalın ayrıyeten beyin sıhhati üzerinde de olumlu tesirleri var. Yemeklerde kullanılan zerdeçal hakkında halk ortasında en fazla lisana getirilen özelliklerinden biri de kilo vermeyi kolaylaştırması. Öyle ki zayıflamak isteyen pek çok kişi zerdeçallı yoğurt tüketiminin metabolizmayı hızlandırıcı tesirinden yarar gördüğünü lisana getiriyor.
Diyetisyen Olcay Barış: Zerdeçal, kurkumin ismi verilen güçlü bir anti-inflamatuar (iltihap önleyici) bileşik içeriyor. Kurkumin ise iltihaplanmaya sebep olan yapıları engellediği için iltihaplara karşı tesirli bir antioksidan kaynağı. Zerdeçal ile karabiberi birlikte tüketmek, kurkumin emilimini kıymetli ölçüde artırarak iltihaba karşı yüksek etki sağlıyor. Zerdeçalı baharat olarak bir-iki çay kaşığı kadar yemeklere ekleyebilirsiniz, bu doz günlük kullanım için kâfi olacak. Ayrıca halk ortasında zerdeçalın yoğurtla karıştırıldığında metabolik olarak yararlı olduğu düşünülse de kullanım formunun nasıl olduğu değerli değil. İsterseniz yemeklerinizde tercih edebilir isterseniz de yoğurt kürü olarak hazırlayabilirsiniz. Her iki kullanımda da tesirini gösterir. Şayet kan sulandırıcı ilaç kullanıyorsanız zerdeçal kullanmadan evvel kesinlikle hekiminize danışın.
4- ÇİKOLATA: ZİHİN AÇIYOR
2014 yılında ‘Nature Neuroscience’ mecmuasında yayımlanan çalışmaya nazaran kakaonun içerisinde kan basıncını düşürmeye katkı sunan ‘polifenol’ler bulunuyor. Yapılan pek çok araştırma da kakaonun içerdiği polifenolün yanı sıra flavanol hususunun zihin açıcı özelliği olduğuna, konsantrasyonu artırdığına işaret ediyor. Pekala ham unsuru kakao olan çikolatayı nasıl tüketmeliyiz?
Diyetisyen Olcay Barış: Polifenol ve flavanol içeriği yüksek olan bitter çikolatanın kan basıncını dengeleme ve insülin direncini kırma üzerinde olumlu tesirleri gözlemlendi. Kakao ve bitter çikolata üzere polifenol içeren besinler bağışıklık sistemini güçlendirerek kansere karşı kalkan da oluyor. Buna ek olarak hafıza güçlendirici, zihin açıcı bir özelliği de var. Lakin piyasadaki bitter çikolataların üretim sürecinde uygulanan çeşitli süreçler kakao ve hasebiyle polifenol içeriklerindeki farklılığa sebep oluyor. Bu yüzden tüketilmesi gereken çikolata ölçüsünün belirlenmesinde çikolatanın yağ ve şeker içeriği de göz önünde bulundurulmalı. Sağlıklı bir diyette günde yaklaşık 40 gram çikolata tüketilebileceği tabir ediliyor. Lakin risk kümesinde olan ve kronik rahatsızlıkları olanların tüketmeleri gereken çikolata ölçüsünün belirlenebilmesi için daha fazla çalışmaya muhtaçlık olduğunu söyleyebiliriz.
5- TARÇIN: ŞEKERİ DENGELİYOR
Dünya genelinde yapılan araştırmalar günde 3-6 gram tarçın tüketiminin yüksek kan şekeri üzerinde düşürücü tesire sahip olduğunu ortaya koyuyor. Proantosiyanidin denilen tarçının içinde bulunan bir bioflavanoidin yağ hücrelerinde insülin aktifliğini artırması ise bilimsel olarak kanıtlanmış durumda. Uzmanlara nazaran tarçın şeker metabolizmasını yaklaşık 20 kat kadar hızlandırıyor ve bu tesir kan şekerinde düşmeye yol açıyor.
Diyetisyen Olcay Barış: 2009 yılında yapılan bir çalışma 14 günlük dönemlerde tarçın tüketiminin glikoz ve insülin hassasiyetinde düzelme sağladığı gözlemlendi. Yapılan öteki bir çalışmada ise günlük 6 gram tarçın tüketiminin tokluk kan düzeyini düşürdüğü fark edildi. Ancak yeniden yapılan çalışmalar gösteriyor ki günlük 6 gram tarçın tüketimi aşılmamalı. Zira yüksek ölçüde tarçın taşikardi yaratabilir, teneffüs suratını artırabilir. Tarçının içerdiği ‘kumarin’ unsuru kan sulandırıcı ilaçlarla yansımaya girebilir. Ayrıyeten kâfi çalışma olmadığı için emzirme ve hamilelik devrinde tarçın kullanımına dikkat edilmeli.
6- SARIMSAK: TANSİYONU DÜZENLİYOR
Türkiye’de ‘doğal antibiyotik’ olarak görüldüğü için sofralardan eksik edilmeyen sarımsak yüksek tansiyonu düşürücü tesiri sebebiyle de çok fazla tercih ediliyor. Yapılan araştırmalarda ortaya konan datalar bu etkiyi destekliyor ancak yalnızca bu besine güvenerek ilaçların düzenlenmesi ya da bırakılmaması konusunda uzmanların önemli ihtarları var. Pekala hekimlerin düzenlediği tedaviye ek olarak sarımsağın olumlu tesirlerinden nasıl faydalanılabilir?
Diyetisyen Olcay Barış: Journal of Epidemiology’nin yayımlamış olduğu rapora nazaran sarımsak kanser hastalıkları, kalp hastalıkları ve tansiyon hastalığını önlemeye yardımcı olabilir ancak bu hastalıkları önlediği söylenemez. ABD’deki Maryland Üniversitesi Tıp Merkezi, sarımsağın sıhhat desteği olarak kullanılması durumunda günde 2-4 diş tüketilebileceğini söylüyor. Bu noktada sarımsağın tedavi edici özelliğinin ortaya çıkması için kesilmesi, ezilmesi yahut çiğnenmesi gerekiyor.