ANKARA – CHP, DÜZGÜN Parti, Saadet Partisi, DEVA, Gelecek Partisi ve Demokrat Parti’nin oluşturduğu Altılı Masa’nın kamuoyuna deklare ettiği ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi’nin yankıları sürüyor.
Yargıdan temel hak ve özgürlüklere, yürütme organlarının yapısından Harikulâde Hal şartlarına kadar 84 unsur ve 9 başlıkta değişiklik öngören Altılı Masa’nın anayasa teklifinin en tartışmalı başlığı ise cumhurbaşkanının seçilme yolu oldu. Cumhurbaşkanının bir devir ve yedi yıl vazifede kalmasını öngören Altılı Masa, cumhurbaşkanının seçilme metodunda ise değişikliğe gitmedi ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde olduğu üzere bu misyona seçilecek kişinin seçimle belirlenmesini önerdi.
Siyaset bilimci ve anayasa hukukçularına nazaran, cumhurbaşkanı halk tarafından seçildiği vakit parlamenter sisteme karşıt fiili durumlar her vakit olabilir. İster yetkili ister yetkisiz olsun seçimle belirlenen parlamento ve cumhurbaşkanlığı organları birbiriyle çatışabilir.
‘İSTER YETKİLİ İSTER YETKİSİZ OLSUN, İKİ ORGAN BİRBİRİYLE ÇATIŞIR’
Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun’a nazaran Altılı Masa, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’de cumhurbaşkanını halk tarafından seçtirmenin dezavantajları üzerine gereğince çalışmamış. “Bir taraftan parlamenter sistemi güçlendiriyorsunuz, yapan güvensizlik oyuyla istikrarsızlığı engellemek istiyorsunuz ancak öteki taraftan halka seçtiriyorsunuz. Halka seçtirmenin münasebeti nedir” diye soran Tosun’a nazaran Altılı Masa’nın bu mevzuda ikna edici birtakım argümanları yok.
Bir tarafta sandıktan halk oyuyla çıkan bir parlamentonun, öbür tarafta da halk oyuyla, yetkisiz, sorumsuz cumhurbaşkanının olduğunu belirten Tosun, “Cumhurbaşkanını halka seçtirmeye yönelik tenkit getirenler, ‘Demokratik yasallığa sahip iki organının olması durumunda ister yetkili ister yetkisiz olsun iki organ birbiriyle çatışır’ diyorlar” dedi ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İstediğiniz kadar cumhurbaşkanı ‘yetkisiz’ deyin. Sandıktan 50+1 oyla çıkan cumhurbaşkanı düşünelim. Parlamentoda azımsanmayacak muhalefetle cumhurbaşkanının partisinin farklı olduğunu düşünelim. Bu durumda iki organ, ikisi de halktan gelen dayanak nedeniyle birbirleriyle çatışabilirler. Bu çatışmayı çözebilecek düzenek var mı? Yok. Bu çatışmanın sistemin işleyişine fiili manada olumsuz tesiri olur mu? Olmaz lakin ülke siyasetini meşgul eder. Hasebiyle bu risk. Bence parlamenter sistem, ister klasik ister güçlendirilmiş olsun cumhurbaşkanının parlamentodan seçilmesi parlamentonun gücünü daha da pekiştirir.”
Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun
‘BUGÜNÜN İKTİDARI YARININ MUHALEFETİ OLURSA KOŞA KOŞA BU DEĞİŞİKLİĞİ ONAYLAR’
Siyaset Bilimci Tosun’a nazaran Altılı Masa’nın cumhurbaşkanı seçiminin halk tarafından yapılması teklifinin altında Cumhur İttifakı’nın ortaya atabileceği “propagandalar” yatıyor. Altılı Masa’nın, “Cumhurbaşkanı seçme hakkınızı elinizden alıyorlar”, “Milli iradeyi tecelli etme hakkını elinizden alıyorlar” üzere telaffuzların önüne geçmek için bu adımı atmış olabileceğini belirten Tosun, “Bir ürkeklik de var. Altılı Masa’nın teklifleri içerisinde en ürkek davrandığı değişikliklerden biri bu. Türkiye’de bir ulusal irade fetişizmi hâkim. Demokrasilerde problem, sandıktan çıkan iradeyi çok çeşitli kurumları da sistem içinde tesirli kılarak demokrasiyi inşa etmek. Lakin o denli bir kaygıları yok” diye konuştu.
Altılı Masa’nın anayasadaki değişiklik teklifine başka siyasi partilerin dayanak verip vermeyeceğine dair öngörüsünün ne olduğunu sorduğumuz Tosun, “Bugünün iktidarı yarının muhalefeti olursa koşa koşa bu değişikliği onaylar” dedi ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bugünün muhalefeti yarın iktidar olursa bu değişiklikleri yapma konusunda ne ölçüde kararlı olur bekleyip görmek gerekiyor. Çok güçlü bir yürütme ile yola devam etme riski de mevcut. Onu da büsbütün yok saymamak gerekiyor. Bugünün iktidarı yarın muhalefete düşerse parlamento içi ve dışı dinamiklerin lehine olacağı çok sayıda düzenleme var. Olması gereken bu mu değil. Mesela HDP mutlu değil bu düzenlemeden. Parlamentoda sayısal bir istikrar değişirse bu teklifler daha kapsayıcı ve demokratik bir istikamette geliştirilebilir.”
‘HALK TARAFINDAN CUMHURBAŞKANININ SEÇİLDİĞİ PARLAMENTER SİSTEM ÖRNEĞİ YOK DENECEK KADAR AZ’
Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Levent Köker’e nazaran Altılı Masa’nın cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi önerisi içinden çıkılması güç bir durum. Altılı Masa temsilcilerinin daha evvelki açıklamalarında parlamenter sisteme geçildiği takdirde cumhurbaşkanının Meclis tarafından seçileceğini söylediğini, ortak imzayla hazırlanan teklifte ise durumun tam aykırısı olduğunu belirten Köker, “Altılı Masa’nın teklifinde cumhurbaşkanının halk tarafından seçilme yordamının muhafazasını ben biraz siyasi dertlere bağlıyorum. Halk tarafından cumhurbaşkanının seçildiği parlamenter sistem örneği yok denecek kadar azdır” dedi.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’de cumhurbaşkanının yetkilerinin sembolik olduğunu, icrai yetkisinin olmaması gerektiğini, bir tıp onay mercii olduğunu belirten Köker, “Cumhurbaşkanının sembolik yetkilerle donatılması gerekir. O vakit bunu niçin halk seçiyor? Halk seçtiği vakit cumhurbaşkanının yetkileri kağıt üzerinde sembolik bile olsa, ‘Beni de halk seçti Meclis’i de halk seçti. Benim de en az Meclis kadar halka karşı sorumluluğum var, yetkilerimin bu halde kısıtlanmış olmasını ben kabul etmiyorum’ diyebilir. Biz esasen bu sisteme bu yüzden gelmedik mi? Yani bunu neden değiştiremiyorlar mana veremiyorum” diye konuştu.
Anayasa Hukukçusu Prof. Dr. Levent Köker
‘HALK TARAFINDAN SEÇİLDİĞİ VAKİT PARLAMENTER SİSTEME ALIŞILMAMIŞ FİİLİ DURUMLAR HER VAKİT OLABİLİR’
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2014 yılında halk tarafından seçildiğini, bugüne kıyasla yetkilerinin çok az olduğunu ve partisinden istifa ettiğini, halk tarafından seçilmesinin akabinde “Bu iki başlılık yaratır” dediğini hatırlatan Köker, “Siz artık anayasada kağıt üzerinde cumhurbaşkanının yetkilerini ortadan kaldırırsanız iki başlılık sorunu ortaya çıkmaz. Tayyip Erdoğan’ın halk tarafından seçilmesinden sonraki davranışları fiili bir iki başlılık yaratmak oldu. O yüzden sorun çıktı. Halk tarafından seçilmek tek başına iki başlılık yaratmaz. Kıymetli olan cumhurbaşkanının yetkileri” dedi ve şöyle devam etti:
“Parlamenter sistem isteyenlerin cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini değiştirmemeleri benim garibime gidiyor. Cumhurbaşkanı halk tarafından seçildiği vakit parlamenter sisteme muhalif fiili durumlar her vakit olabilir. Birinci üç sene olmayabilir ancak sonra olabilir. “
‘AK PARTİ, ‘BİZ TAKVİYE VERELİM’ DİYEBİLİR’
Altılı Masa’nın 2023’te anayasa değişikliği teklifini hayata geçirebilecek Meclis çoğunluğunu elde edebilmesinin kıymetli olduğunu, mevcut sistemde 600 milletvekilinden 360’ının dayanağıyla değişikliğin referanduma götürülebileceğini, 400 milletvekilinin takviyesiyle ise direkt değişikliği yapılabileceğini belirten Köker, “Yani bu sıkıntı bir süreç” dedi.
2023 seçimlerinde AK Parti’nin Meclis’teki çoğunluğu kaybetmesi, Altılı Masa’nın da adayının kazanması durumunda AK Parti’nin, “Tamam biz parlamenter sisteme dayanak verelim, revizyonlar olsun” diyebileceğini söz eden Köker, “Onlar da bu işe karşı çıkmayabilirler. Parlamenter sistemde Meclis çoğunluğuna hâkim olan bir siyasi parti varsa o partinin genel lideri en az bugünkü cumhurbaşkanı kadar yetkilidir” diye konuştu.
.
‘ALTILI MASA’NIN TEŞHİSİ YANLIŞ’
Prof. Dr. Köker, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem teklifinin, bugünkü sıkıntıları aşmak için kâfi olmadığı görüşünde. “Bu öneriyi getirenler bugünkü sistemi sıkıntıların kaynağı olarak görüyorlar. Halbuki bugünkü sistem meselelerin kaynağı değil, çözülememiş bir sürü sorunun sonucu olarak ortaya çıktı” diyen Köker kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Türkiye kimi problemlerini çözemediği için, en başta da Kürt meselesini çözemediği için, bugünkü sisteme biz geldik. Münasebetiyle Altılı Masa’nın teşhisi yanlış. Bugünkü sistem meselelerin sebebi değil, çözülemeyen problemlerin ürettiği bir sonuç. Sonucu sebep zannedip de bunu değiştirerek sıkıntıları çözeriz zannediyorsanız büyük bir kusur yapıyorsunuz demektir. Münasebetiyle hangi sıkıntıların çözülemediğini, çözülemeyen hangi problemler nedeniyle bu sisteme Türkiye’nin düşmüş olduğunu düzgün analiz edip, ona nazaran yaklaşım geliştirmek lazım. Parlamenter sistem Türkiye için hakikat olan fakat nasıl bir parlamenter sistem? Nasıl parlamenter sistem sorusunun karşılığı, ‘Hangi sıkıntıları biz geçmişte parlamenter sistemin içinde çözemedik de bugünkü başkanlık rejimi ortaya çıktı’ sorusunu irdelemekte yatıyor. Lakin Altılı Masa bunu yapmıyor.”