Kahramanmaraş merkezli zelzele felaketinde etkilenen geniş coğrafya ve yıkım boyutunun büyüklüğü, zelzele hazırlık konusunda kâfi bilince sahip olunmamasıyla acıyı da büyütürken, ister ister gözler bir yandan ekonomik datalara kayıyor. Sarsıntıların tesir alanı yüksek olunca evvel arama ve kurtarma çalışmaları için akabinde da yardım süreksiz barınma, beslenme üzere temel muhtaçlıklar için büyük bir yardım gücüne gereksinim duyuluyor. Bu da gönüllülerin işlerine dönüşünü zorlaştırırken, öbür yandan da daha az etkilenerek faaliyetlerini sürdüren işletmelerde de temel gereksinimlerinde yoksun kalan depremzede çalışanların durumu sorgulanıyor.
Hayatta kalanların ağır travmalarla baş başa kaldığı bölgede hayatın devam etmesi için gerekli temel gereksinimler olan beslenme, barınma, hijyen ve giyinme üzere muhtaçlıklar için bölgeye yardım yağarken bir de şirketlerin de çalışmaya başlama konusu öne çıkıyor.
Depremin vurduğu 10 vilayette 1 milyon 797 bin 329 sigortalı çalışan bulunurken, bu sayı ülkenin yüzde 10,40 çalışan demek. Bölgede yıkım büyük lakin hasar da büyük. Meskenlerine giremeyen milyonlar varken, işletmeler pandemide tanıştığımız “kısa çalışma” ile fiyatsız müsaade kararı bekliyor.
Deprem sonrası faaliyetlerine başlayan şirketler çalışanlarına de işbaşına dönme daveti yapıyor. Depremzedelerden davete karşın işbaşı yapmayanlar da tazminatsız işten çıkarılma le karşı karşıya kaldı.
Habertürk’ten Ahmet Kıvanç’ın aktardığına göre, 4857 Sayılı İş Kanunu, ‘Çalışanın patronun müsaadesi olmadan ve/veya haklı bir sebebe dayanmadan üstü üst iki iş günü ya da bir ay içinde iki sefer rastgele bir tatil gününden sonraki iş günü, veyahut bir ayda üç iş günü işine devam etmemesi halinde’ patrona haklı fesih sebebi ortaya çıkıyor.
Haklı fesihle işten çıkarma yapan patronun ihbar ve kıdem tazminatı ödeme yükümlülüğü de bulunmuyor.
İş Kanunu’nun 25. Unsuru (I) bendinde, emekçi, hastalık, kaza, doğum ve gebelik hallerinde patron için ‘derhal fesih hakkı’, tabi olunan ihbar mühletini 6 hafta aşmasıyla başlayabiliyor.
Çalışamayacak durumda olan depremzedelerin de bu durumda birinci olarak rapor alması gerekiyor. Çalışanın, patrona fesih hakkı doğurmayacak halde kullanabileceği kesintisiz rapor mühleti, çalışma mühletine nazaran değişirken, bu da şu biçimde tabloda görülebiliyor.
Pandemi devrinde çıkartılan kanun, işten çıkarma yasağına yönelik olurken, yasak müddetince kısa çalışma uygulaması yapıldı.
Kısa çalışmanın mümkün olmadığı işyerlerinde de çalışanlara fiyatsız müsaadeye çıkartılırken, nakdi takviye verildi.
Deprem nedeniyle fiyatsız müsaade kararı alınırsa benzeri biçimde işten çıkarma yasağının uygulanması bekleniyor.
2021 yılında fiyatsız müsaadeye çıkartılan çalışanlar için günlük 50 TL, aylık 1.500 TL fiyat takviyesi verilirken, o günkü 2.826 TL olan net minimum fiyatın yüzde 53’ü olarak hesaplandı. Günümüzde bu fiyat takviyesi 4.509 TL’ye karşılık geliyor.
Deprem bölgesinde çalışanlarını işten çıkaran şirketlerin fesih münasebeti İş Kanunu’nun 25. Hususu (III) numaralı bendini oluyor.
Burada, “İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla mühlet ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması” şartı kullanılıyor.
İşten çıkarılanlar için ödenen işsizlik maaşı, çalışanın son 4 aydaki ortalama brüt maaşını yüzde 40’ı oluyor. Maaş ne kadar yükselse de işsizlik maaşında tavan fiyat minimum fiyatın yüzde 80’ini aşamıyor ki bu da 8.006 TL olarak hesaplanıyor.