Nina Nazarova, Svyatoslav Khomenko ve Rhodri Davies
BBC Dünya Servisi, Balakliya
Rus işgali ve Harkov bölgesinin doğusunu denetim etmek için verilen savaş boyunca Balakliya kentindeki aileler risk altındaydı.
Bir anne yaz boyunca devam eden patlamaları şöyle anlatıyordu:
“Her gün, günde 24 saat ateş açılan devirler oldu. Tüm mesken sallanıyordu. Her odanın tavanı çatladı.”
Rusya Şubat ayında Ukrayna topraklarına girdikten sonra, bombalamalar, askerler ve tanklar istikametini Balakliya’ya çevirdi.
Yetkililer 27 bin nüfuslu kentten binlerce kişinin göç ettiğini söylüyor.
Geriye kalanlarınsa ya aracı yoktu ya da ayrılmak istemiyorlardı.
Ağustos ayına kadar bölgede yaşayanlar çocukları ateş çizgisinden korumak için bir yol düşünülüyordu.
Ailelere çocukları Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki küçük bir kasabadaki yaz kampına gönderilmesi teklif edildi. Ya onları işgal kuvvetlerinin topraklarına göndereceklerdi ya da cephede kalacaklardı.
Bunun üzerine Balakliya’dan ve bölgedenin öbür yerleşimlerinden 500’ün üzerinde çocuk, üç haftalığına Medvezhonok (Rusça “küçük ayı”) yaz kampına gönderildi.
Özgürlük ıstıraba dönüştü
Eylül ayında Ukrayna bir karşı taarruz başlattı ve Harkov bölgesinin neredeyse tamamını birkaç gün içinde geri kazandı. Balakliya da buna dahildi.
Ukrayna Savunma Bakanlığı bölge halkının kutlamalarını gösteren imgeler paylaştı fakat süratlice özgür kalmanın akabinde aileleri bir telaş kapladı.
Çocuklarını nasıl geri alacaklardı?
Kampa 12 yaşındaki kızını gönderen Natalya Sonkina “Endişeliydik. Ukrayna askerleri kente girdiğinde, çocukların geri dönüşünün güç olacağını fark ettik” diyor.
Çocuklarıyla ilgili ne Ukrayna ne de Rusya yetkilileri onlarla irtibata geçti.
Alla Kameneva’nın 11 yaşındaki kızı da kamptaydı:
“Dışarı çıkmak imkansızdı. Kimi beşerler anlayışlıydı lakin kimileri küçüksüyor, Rusya’ya bir çocuğun nasıl gönderilmiş olabileceğini sorguluyordu”.
Kameneva, BBC’ye konuştu lakin manzara vermek istemedi. Bunun sebebinin bölgede hissettiği düşmanlık olduğunu söyledi.
Harkov bölgesinin tarihî olarak Rusya’yla yakın bağları var.
Sınırdaki bölge, Rusya’dan aldığı göçün yanı sıra onlarca yıldır kültürel ve politik olarak da etkilendi.
Savaşla birlikte bağlılık konusundaki hassasiyet değişti.
İşgal başladığında Balakliya belediye lideri Rusya’dan yana taraf tuttu. Şimdiyse Rusya’ya gittiği söyleniyor.
Eylül ayında işgalden kurtulmasının akabinde Balakliya’daki meskenlerine dönen bir aile
Şimdi kentin fiili belediye başkanlığını Oksana Bondar yürütüyor. Balakliya, Izyum, Kupyansk ve Harkov’daki öteki köylerden Rusya’ya gönderilen çocukların ailelerinin isimleri ofisinde.
Bondar, “çocuklarını verdikleri” için çok şaşkın olduğunu söylüyor:
“Ebeveynler saldıran ülkeye çocuklarını göndermek konusunda tekrar düşünmeliydi. Oraya çocukları göndermek için akılsız olmalısınız.
“Savaş devam ederken çocuğunuzu sizi yıkmak isteyen bir ülkeye gönderiyorsanız siz ne tıp bir annesiniz? Bir anne olarak, şahsen ben bunu anlamıyorum”.
Fiili belediye lideri pek çok kent sakininin işgalcileri kabul ettiğini söylüyor: “Burada ‘Russkiy mir’ (‘Rus dünyası’ sözü Batı merkezli medeniyet yerine bütün bir Rus toplumu ve kültürünü temsil ediyor) isteyen çok sayıda kişi var. Onlar işbirliği yaptılar”.
Bondar, çocukların kampta kalmaları konusunda çok uygun bir propaganda yapıldığını da kelamlarına ekliyor.
‘Onu bu biçimde kurtardım’
Bazı ebeveynler, Rus birliklerinin çok süratli geldiğini ver kaçmanın imkansız olduğunu söyleyerek şikayet ediyorlar.
“Bize yardım edilmedi. Rusya geldiğinde kenti terk etmek için otobüs yoktu” diyor hala kampta olan 14 yaşındaki Sasha’nın annesi Anna Lapina.
Kaçmak pek çokları için maddi olarak karşılanabilir değildi.
Gözyaşları içinde yaşadıklarını anlatan Anna, “Kızım yazın yarısını kilerde uyuyarak geçirdi. Buna inanamazsınız” diyor.
Oğlunu göndermenin hakikat karar olduğunu belirterek şu kelamları ekliyor:
“Bırakın beni suçlasınlar. Şayet işbirlikçi olduğumu düşünüyorlarsa, ayrılıkçı olduğumu, bırakın beni yargılasınlar. Fakat ben memleketimde kaldım ve hiçbir yere gitmedim. Bence savaş sırasında onu göndererek çocuğumu kurtardım”.
Bu ailelerin çocuklarını geri getirecek kaynakları yok.
Günde sadece bir sefer konuşabiliyorlar ve kamp otoriteleri çocukları fakat kendilerinin gidip alabileceğini söylüyor.
Bu 500 çocuktan kaç adedinin hala Rusya’da bulunduğu net olarak bilinmiyor. Onlarcasının orada kaldığı varsayım ediliyor.
Medvezhonok kamp yöneticisi Irina Mozharova BBC’ye konuşmakta isteksizdi ve “Neden bir şey söyleyeyim? Çocuklarımın da buna gereksinimi yok. Bu çocuklar hakkında rastgele bir bilginin halka yansıtılmasını istemiyorum” dedi.
Ancak Rusya devlet medyası kimi bildiriler veriyor.
Devlet kanalı Rossiya 24 ve Vesti TV çocukların memnun bir halde ders aldığını ve Karadeniz kıyısında oynadıklarını gösteriyor.
Vesti çocukların ayrılmak istemediğini belirtiyor.
BBC’nin konuştuğu tüm aileler çocuklarına uygun davranıldığını söyledi.
Anna, oğlunun birinci sefer deniz gördüğünü ve bunun güzeline gittiğini söylüyor. Kamp idaresiyle bağlantıda olduklarını anlatıyor.
Rusya otoriteleri artık çocukları, Karadeniz’in daha kuzey kıyısındaki öbür bir kampa taşıdı. Burası kışı geçirmek için daha uygun.
Kampın bulunduğu Krasnodar bölge valisi burada istedikleri kadar kalabileceklerini söyledi.
Çocuklarını almak isteyen ailelerin uzun bir yol kat etmeleri gerekiyor ve yasal olarak Ukrayna ve Rusya ortasında hareket etmek imkansız. Bu nedenle Baltık üzerinden binlerce kilometre gitmeleri gerekiyor.
‘Sizi kalmanız için ikna ediyorlar’
Rus yetkililerin aileleri de yerleşmeleri için oraya götürmeyi denedikleri söyleniyor.
Adını vermek istemeyen Polonya’dan oğluyla Balakliya’ya dönüş yolunda olan bir anne BBC’ye, “Rus yetkililer sizi kalmanız için ikna etmeye çalışıyor. ‘Ukrayna’da her şey olabilir. Bunu bir düşünün’ diyorlar” diyor:
“Konaklama sağlayacaklarını, finansal takviye, evrak işleri ve fiyatsız yiyecek sağlayacaklarını söylüyorlar.”
Bazıları bunu istiyor.
Kızını almak için giden ve tekrar ismini vermek istemeyen bir baba da Moskova Balakliya’yı geri alana kadar Rusya’da kalacaklarını söylüyor.
“Rusya’nın Balakliya’ya gelmesini bekliyoruz. Ondan sonra çabucak döneceğiz” diyor.
Oksana Bandor ve kimi ebeveynler onlarca ailenin Rusya’ya kaçtığını anlatıyor.
Bu kuşkular çocukların Balakliyva’ya dönmesini engelliyor.
Anna, yardım için polise gitmek istemiyor zira işbirlikçi olmakla suçlanmaktan korkuyor.
Bölgenin geri almasının akabinde, Ukrayna özel servisi işbirlikçilere karşı geniş çaplı bir “filtreleme” hareketi başlattı. Soruşturulan 7.000 şahıstan yalnızca 16’sı tutuklandı. Lakin mahallî haberlere nazaran gözaltı sayısı daha fazla.
Balakliya’da ise beşerler yemek yardımı için kuyruklarda. Hayatta kalmak için Ukrayna devletinin dayanağına gereksinim var.
Savaş Ukrayna’nın doğusundaki aileleri ve toplulukları güç durumda bırakmaya devam ediyor..
Bu yazıda kimi bireylerin isimleri güvenlik sebebiyle değiştirilmiştir.