“Tanrım, bize yağmur gönder!” Güney İspanya’daki Jaén vilayetinin piskoposu Sebastián Chico’nun bu duası şimdiye kadar karşılıksız kaldı. Bölgedeki pek çok zeytin üreticisi, Chico önderliğinde topluca yağmur duasına çıkarak katedralden kente yanlışsız bir geçit merasimi düzenledi.
Tören günü bile güneş, bölgedeki zeytinlikleri yakıp kavuruyordu. Jaén ve etrafına aylardır hiç yağmur yağmadı. Dört gözle beklenen yağmur yakında yağmazsa, üst üste ikinci yıl büyük bir mahsul kıtlığı tehlikesi baş gösterecek. Çiftçiler için bir felaket olan bu durumu tüketiciler de yakından hissediyor: Esasen çok yüksek olan zeytinyağı fiyatları, süratle artmaya devam ediyor.
“Su olmazsa zeytin de olmaz. Zeytin olmazsa tüm bölge ziyan görür. Zira ekonomimiz zeytin üretimine bağlı” diye vaaz veriyor Piskopos Chico. Jaén’in dağlık bölgesinde 66 milyon dolayında zeytin ağacı var. Vilayette yaklaşık 630 bin kişi yaşıyor. Bölge, dünyanın en kıymetli zeytin yetiştirme alanlarının başında geliyor. Avrupa’nın büyük kısmı, zeytin ve zeytinyağını buradan tedarik ediyor.
SU YALNIZCA TEMEL GEREKSİNİMLERE YETİYOR
Meteoroloji uzmanları da çiftçilere olumlu haberler veremiyor. Yalnızca Jaén’deki zeytin çiftçilerini değil, İspanya’da geçimini tarımdan sağlayan herkesi güç durumda bırakan kuraklık, muhtemelen daha uzun mühlet tesirli olacak. Devlet Meteoroloji Dairesi Aemet’e nazaran, sonbahara kadar ağır yağış beklenmiyor. İklim araştırmacıları da İspanya’nın uzun vadede daha yüksek sıcaklıklara ve daha az yağışa hazırlıklı olmak zorunda kalacağı konusunda uyarıyor.
Jaén’deki su kıtlığı barajlara da yansıyor. Doluluk oranı yalnızca yüzde 25 seviyesinde. Bu, yerli halka ve turistlere içme suyu sağlamak için kâfi. Fakat çiftçiler için tıpkı şey geçerli değil. Zeytin ağaçlarını sulamak için su karneye bağlanmış durumda. Üstelik gerekli olan su ölçüsünün yalnızca dörtte biri verilebiliyor.
ZEYTİN AĞAÇLARI BİLE TEHLİKEDE
Jaén’de zeytin yetiştiricisi olan Juan Luis Ávila, “Durum felaket! Bu yıl yalnızca hasat değil, zeytin üreticiliğinin geleceği de tehlikede” diyor. Son haftalarda neredeyse 40 dereceye ulaşan sıcak hava dalgaları, birçok zeytin ağacının beyaz çiçeklerini kuruttu. Olağanda kasımdan şubata kadar yapılan zeytin hasadının büyük bir kısmı şimdiden kaybedildi. Daha evvel bölgede hasat hiç bu kadar az olmamıştı.
Aynı vakitte çiftçiler birliği COAG’da zeytin dalı sözcüsü olan Ávila, “Zeytin ağacı, şayet gereğince sulanırsa çok yüksek sıcaklıklara dayanabilir. Fakat çok su eksikliği varsa, ağacın sağlıklı zeytin üretecek gücü kalmaz” bilgisini paylaşıyor.
Geçen dönem da durum pek iç açıcı geçmedi. İspanya’da hava durumu kayıtları başladığından beri en sıcak yıl 2022 idi. Yetersiz yağış ve çok sıcaklar üreticileri bezdirmişti. “Önceki yıllara nazaran yüzde 70 daha az hasat yaptım” diyor Ávila. Fakat görünen o ki bu yıl randıman daha da düşük olacak.
İSPANYA TEK DEĞİL
2021/22 hasat döneminde İspanya neredeyse 1,5 milyon ton zeytinyağı üretiyordu. 2022/23’te bu ölçü yarıdan da fazla azalarak 680 bin tona geriledi. Karamsar kestirimler gerçeğe dönüşürse 2023/24 hasat mevsimde 500 bin tonun da altına düşülebilir.
Ancak yüzyılın bu kuraklığı yalnızca İspanya’da milyarlarca dolarlık devasa hasat kaybına neden olmuyor. Portekiz ve İtalya’daki zeytin yetiştiricileri için de durum pek parlak değil. Bu da Avrupa pazarındaki zeytinyağı fiyatları üzerinde ek bir baskı oluşturuyor.
Avrupa Birliği (AB) istatistiklerine nazaran, Avrupalı çiftçiler 2021/22’de 2,3 milyon tona yakın zeytinyağı üretti. 2022/23’te ise bu ölçü 1,4 milyon tonun altındaydı. Avrupa zeytin kesimindeki mahsul kıtlığının daha da büyük, kuraktan daha az etkilenen Yunanistan sayesinde oldu. Yunanistan son hasat döneminde zeytinyağı üretimini artıran tek AB ülkesi oldu.
GIDA FİYATLARI ARTIYOR
Zeytin üretiminin azalması, sofralık zeytin ve yağ fiyatlarının da rekor düzeylere yükselmesine neden oluyor: Bir AB araştırmasına nazaran, zeytinyağı bugün Avrupa’da on iki ay öncesine kıyasla ortalama yüzde 50 daha kıymetli. Bu da bilhassa Akdeniz mutfağının vazgeçilmez ögelerinin başında yer alan zeytinyağının, lüks bir eser haline gelme tehlikesiyle karşı karşıya olması demek.
Son datalara nazaran, Mart 2023 itibariyle İspanya’da besin fiyatları, on iki ay içinde yüzde 16.5, AB genelinde ise yüzde 19.2 oranında arttı. Bu gidişle iklim krizinin, yakında bir besin krizine dönüşmesine dair telaşlar giderek artıyor.
Bazı İspanyol üreticiler ise krizi fırsata çevirerek yeni bir eser geliştirdi: Giderek daha pahalı hale gelen zeytinyağını, çok daha ucuz olan ay çiçek yağıyla karıştırıp uygun fiyata satıyorlar. Bunun bir karışım olduğunu anlamak için zeytinyağı görünümlü şişelerin etiketlerini dikkatlice okumak gerekiyor!