Alım gücü eriyen yurttaş enflasyonu tüm yakıcılığıyla hissederken, iktisat siyasetlerine yönelik tenkitler devam ediyor. Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin enflasyonun ‘yavaşlama’ eğiliminde olduğunu söylemesi tartışmaları hareretlendirdi. İktisatçı Mahfi Eğilmez de mahfiegilmez.com sitesinde Kendime Yazılar başlıklı köşesinde enflasyon üzerine durdu.
Eğilmez’in yazısı şu halde:
“Aşağıda sunduğum grafikte enflasyon amacı, TCMB siyaset faizi ve gerçekleşen enflasyon birlikte gösteriliyor (2022 yılı için gerçekleşen enflasyon olarak eldeki son bilgi olan Eylül ayı 12 aylık enflasyonu alındı. Enflasyon Gayeleri ve TCMB Faizi TCMB sitesinden, gerçekleşen enflasyon bilgileri TÜİK sitesinden alınarak tarafımdan hazırlandı.)
Grafikten de görüleceği üzere TCMB’nin hükümetle birlikte belirttiği enflasyon maksadı on bir yıldır hiç değişmiyor: Yüzde 5. 2012 ile 2016 yılları ortasında gerçekleşen enflasyon faiz siyasetinin da hakikat uygulanmasıyla maksada yakın seyretmiş. 2017 yılında kopma başlamış lakin faizin artırılmasıyla enflasyon tekrar biraz daha yüksek seviyede olsa da kontrol altına alınmış. Asıl kopma 2021 yılında başlıyor. 2021 yılının Ağustos ayından başlayarak TCMB’nin siyaset faizini 19’dan günümüzde geçerli olan 13’e kadar indiren bir yaklaşım izlemesinin yarattığı faciayı grafikten net bir biçimde görmek mümkün. 2022 yılının Eylül ayına geldiğimizde sapma azamî seviyeye tırmanmış görünüyor. Enflasyon amacı yüzde 5, TCMB faizi yüzde 13, gerçekleşen enflasyon yüzde 80.
‘BİLİM DIŞI BİR YOLCULUK’
Bu grafik bize çok kıymetli bir şeyi gösteriyor: Enflasyon yükselme eğilimindeyken (2019’dan 2020’ye geçiş) siyaset faizini düşürürseniz enflasyon fırlar masraf. Bu her ülkede bu türlü olmayabilir. Tek para tertibi içinde olan bir ülkede (ABD, Almanya gibi) maliyet enflasyonu varsa, fiyatlar üzerinde talep tarafından kaynaklanan bir baskı yoksa ve bu enflasyon daha çok finansman maliyetlerinin yüksekliğinden kaynaklanıyorsa o vakit merkez bankasının bir müddetliğine faizi düşürmesi yanlışsız bir yaklaşım olabilir. Buna karşılık bizim üzere çift para tertibi (dolarizasyon) içinde bulunan bir iktisat kelam mevzusuysa ve maliyet enflasyon yüksek risklerin yarattığı kur artışında kaynaklanıyorsa o vakit merkez bankasının faizi düşürmesi evvel kurları ve akabinde da enflasyonu tırmandırır. Türkiye’de son bir yıldır yaşanan yüksek enflasyon faciasının nedeni, üstteki grafikten açıkça görüldüğü üzere, yükselen risklere ve münasebetiyle yükselen kurlara aldırmadan faizi düşürmekle başlamış olan bilim dışı seyahattir.
‘MALİYET ENFLASYONU TALEP ENFLASYONUNA YOL AÇIYOR’
İşin en berbat tarafı da bu türlü bir yanılgıda uzunca bir mühlet ısrar edince enflasyon kalıcı hale geliyor. Beşerler, fiyatların gelecekte daha yüksek olacağına inanmaya başlamalarıyla birlikte anlık olarak muhtaçlık duymasalar bile ileride muhtaçlık duyacaklarını düşündükleri malları bir an evvel almaya çalışmaları talebi yükseltiyor. Böylelikle risk artışından kaynaklanan kurlardaki yükselişin yarattığı maliyet enflasyonu bu kere talep enflasyonuna yol açıyor (öne çekilmiş talep.) Sonuçta enflasyon kendi kendini besleyen bir düzenek halini alıyor ve yerleşiyor.
Açıklanan programa, bütçenin ve KİT’lerin açıklarına, yapılması planlanan harcamalara, risk priminin gidişine, faizlerle enflasyon ortasındaki negatif münasebete baktığımda önümüzdeki devirde enflasyonda düşüş sağlayacak tek durumun Aralık ayında yaşanacak baz tesiri olduğunu görüyorum. 2021 yılının Aralık ayında aylık enflasyon yüzde 13,58 çıkmıştı. Bu yılın Aralık ayında enflasyon 3,58 çıksa yaklaşık 10 puanlık bir düşüş olacak demektir. Bundan öbür da enflasyonun düşeceğine ait bir görünüm, en azından şimdilik yok. Buna karşılık riskler ve kur artışından kaynaklanan maliyet enflasyonuna talep istikametli katkıların artacağına ait birçok belirti var.
Böyle bir enflasyonist yapıyı aksine çevirmek sanıldığı kadar kolay ve kısa periyodik bir iş değil. Bu, harcamaların kısılmasını, faizin artırılmasını, büyümeden fedakârlık edilmesini gerektirecek uzun ve zahmetli bir yol. Türkiye bu cins bir yapıyı 1980’ler ve 90’lar mühletince yaşadı. Fakat 2001 krizinden sonra uygulanan IMF programıyla ve AB’ye tam üyelik müzakerelerin başlamasıyla enflasyonist beklentiler kırıldı ve enflasyon düşürülebildi.”