Siirt Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısım Lideri Öğretim Üyesi Dr. Mahmut Durmaz ve öğretim üyelerinden oluşan grup, Kahramanmaraş’ın Pazarcık ile Elbistan ilçeleri merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntıların akabinde yıkılan binalarla ilgili araştırma yapmak için Malatya’ya gitti. Sarsıntı bölgesinde araştırma yapan Durmaz ve beraberindeki grup, enkazdan örnekler alıp inceledi. Yıkılan birtakım binaların 1975 yılı sarsıntı yönetmeliğine nazaran yapıldığını belirten Durmaz, “Biz 5 gün içinde, yıkılan 40 binada inceleme yaptık. Üniversiteden topladığımız ekipmanla birlikte orada incelemelerde bulunduk. Bu inceleme sonucunda gördüğümüz muhakkak başlı sorunlar vardı. 1975 yılındaki sarsıntı direktörlüğe nazaran uygun olarak yapılmış lakin burada da öncelikle betonarme, ekseriyetle uygun gradasyon gözetilmemiş. Yani çok büyük çakıl taşları vardı. Uygun dane dağılımının olması lazım betonun içinde fakat o da yoktu” dedi.
‘Betonda yabancı hususlar vardı’
Enkazdan alınan örneklere nazaran, ahşap ve yabancı hususların beton içine karıştırıldığını tespit ettiklerini belirten Durmaz, “Dengelenmeye de çalışılmamış ve çok büyük çakıl taşları var. 6 santimetreden büyüktü. Olması gereken 3 santimetre yahut 33 milimetreden fazla olmaması gerekirdi. Bunun haricinde betonun içinde yabancı hususlar de vardı, ahşap ve kil üzere. O devirde nervürlü demir kullanılmıyordu. Artık zarurî fakat o devirde mecburî olmadığından beşerler ucuz, diye dayanımı daha düşük düz demir, nervürsüz demir kullanıyordu. Bu da kâfi aderans sağlayamadığından esasen beton kalitesi asgarî bedellerde yahut altında olduğundan, düzgün tutunamadığından ötürü demir betondan sıyrılarak çıkmış. Bizler bunu canlı olarak gözlemledik ve tespit ettik. Kontaklar âlâ değildi. Tel kontakları çok ince olan temaslar vardı. Onların daha düzgün olması gerekirdi” diye konuştu.
‘Tasarım yanılgıları var’
Kolonlardaki demir yoğunluğuyla birbiri ortasındaki aranın, periyodundaki kaidelerini bile taşımadığını ve tasarım yanılgılarının olduğunu kaydeden Durmaz, “Bunun haricinde çeşitli tasarım yanlışları vardı. Statik sistemlerde bunu da gördük. Güçlü kiriş, zayıf kolanlar üzere. Güçlü kiriş olunca kolonlar mafsallaşmış, taşıyamamış ve kırılmış. Kolon, zelzele esnasında yanal yükleri karşılayamamış ve kolun-kiriş birleşme noktalarında kırılmalar olmuş. Kolon-kiriş birleşmelerinde oluşan mafsallaşma dediğimiz olayla birleştirme noktalarında etriye sıklaştırmasının olması gerekir. Yani olağanda o devrin direktörlüğüne nazaran 30 santimetre olması gerekirken, biz ölçtüğümüzde bu aralığın 35 santimetre olduğunu gördük. Günümüzde 20 santimetre civarında olması lazım lakin bunların hiçbirini göremedik. Kolon, kiriş birleşme noktalarındaki sıklaştırmalara boğaz etriyeleri de konulmamıştı. Yani genel olarak şöyle diyebiliriz; etriyelerde kancalar yok, 90 derece bükülmüş. Yani etriyeler 90 derece yerine 135 olması gerekiyor” dedi.
‘Bitişik nizam yapılar çekiçleme tesiri yapıyor’
Dr. Durmaz, bitişik yapıların sarsıntıda çekiç üzere birbirine tesir ettiğini lisana getirerek, “Bitişik nizam tehlikeli bir yapılaşma formudur. Yan yana bitişik binalarda çekiçleme tesirini gördük. Bu evvelki zelzelelerde de daima görülmüştür. Bitişik nizamlarda döşemenin kotları birbirinden farklı ise binalar birbirine salınım yapıyorlar, birbirine vuruyorlar. O bölgede çarpma tesiriyle kırılıyor ve binanın toptan göçmesine sebep olabiliyor. Binaların yıkılmasının sebepleri, yapılan hesaplar sonucunda uygun betonu yapmamak, yerine uygun kalitede uygun beton dökmemek, projesine uygun demir donatları kalıplarda yerine bağlamamak üzere personellik yanlışlarından, kontrolsüzlükten kaynaklanıyor. Bunlar denetim edilmiş olsaydı, yerine direktörlüklere uygun formda yapılmış olsaydı, bu binalar tahminen de yıkılmayacaktı. Yıkılsa bile az hasarla ya da ağır hasar alsa da insanların vefatına sebep olmadan hasarlı bir biçimde insanların bir biçimde çıkmasına müsaade vereceklerdi” diye konuştu.