Kristina Killgrove
Belize’nin ‘Gece Yarısı Terörü Mağarası’, keşfedilmesinin üzerinden 15 yılı aşkın bir vakit geçtikten sonra, bin yıldan uzun bir mühlet evvel Maya yağmur rabbine kurban edilen 100’den fazla beşerle ilgili ipuçları sunuyor. Klasik Maya periyodunda (M.S. 250-925 arası) defin hedefiyle kullanılan mağaranın ismi, 2006 yılında burada yaralanan bir mezar yağmacısını kurtarmak için yardıma çağrılan mahallî sakinler tarafından verildi. Kaliforniya Eyalet Üniversitesi’nin Los Angeles (Cal State Los Angeles) yerleşkesinden profesörler ve öğrenciler tarafından yürütülen üç yıllık bir hafriyat projesi, mağarada açığa çıkarılan 10 binden fazla kemiğin, büyük çoğunluğunun vefat anında travmaya maruz kaldığına dair ispatlar barındıran en az 118 beşere ilişkin olduğu sonucuna ulaştı.
Son araştırmalar, kurbanların yaşadığı son anlara daha yakından bakmak hedefiyle kemikler yerine ağızlara bakarak, kurbanların dişlerindeki ‘diş taşı’ diye de bilinen kireçlenmiş plak katmanına odaklandı. 20 Eylül’de Milletlerarası Osteoarkeoloji Dergisi’nde yayınlanan araştırma makalesi, kurbanların en az ikisinin dişlerine yapışık halde olan gizemli mavi lifleri de açıklıyor.
Şu anda kültürel kaynak idaresinde vazife yapan bir arkeolog olan araştırma başyazarı Amy Chan’in aktardığı kadarıyla, Cal State Los Angeles’ta bir yüksek lisans öğrencisiyken ‘Gece Yarısı Terörü Mağarası’nda bulunan dişlerle ilgili incelemesine başladı ve bu araştırmada kurbanların diş sıhhati hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyordu. Chan, “Minimal diş patolojisi örneklerine ulaştıktan sonra, kurbanların hangi besin unsurlarıyla beslendiğini saptamakla ilgilenmeye başladım” diyor.
DİŞLERDE GİZLENEN TARİH
Diş taşı, birinin yediği -ve bitkilerin mineralize modülleri olan polen taneleri, nişastalar ve fitolitler gibi- mikroskobik yiyecek modüllerini içinde koruyabilir; hâl böyleyken, Chan altı dişteki taşları kazıyarak incelenmesi emeliyle ABD’nin Colorado eyaletinin Golden kentinde bulunan Paleo-Araştırmalar Enstitüsü’nün Lideri ve CEO’su olan araştırma ortak muharriri Linda Scott Cummings’e gönderdi. Scott Cummings, örneklerin yüklü biçimde pamuk lifleri içerdiğini ve bunların büyük kısmının parlak mavi renge boyanmış olduğunu ortaya çıkardı.
Chan, “Her iki örnekte de mavi pamuk liflerinin keşfedilmesi beklenmedik bir olaydı” diyor; çünkü “mavi renk Maya ritüelinde değer taşır” diyor. Chan ve meslektaşları yayınladıkları araştırma makalesinde, Mezoamerika’daki öbür bölgelerde, bilhassa de kurban edilen şahısların vücutlarını boyamak gayesiyle merasimlerde kullanılmış üzere görünen eşsiz bir “Maya mavisi” pigmenti bulunduğunu aktarıyorlar. Bu mavi lifler, bu mağaranın yanı sıra, şu anda Meksika hudutlarında bulunan arkeolojik bir alan olan Teotihuacan’daki mezarlarda, agave bazlı bir alkollü içkide de saptandı.
Öte yandan, Chan ve grubu, dişlerde keşfedilen liflerle ilgili farklı bir açıklama önerdi: Tahminen de, büyük ihtimalle kurban edilişlerine kadar ağızlarında tıkaç olarak kullanılmak üzere kurbanların ağızlarına pamuklu bezler sokulmuştu. Şayet kurbanlar uzun müddet bu halde tutulduysa, mavi lifler diş taşlarının içine sıkışmış olabilirdi.
Araştırmaya dahil olmayan ve Michigan Eyalet Üniversitesi’nde bir biyoarkeolog olarak misyon yapan Gabriel Wrobel, Live Science’a e-posta üzerinden verdiği demeçte, “Diş taşında renkli lif bulunması ilgi çekici” diyor: “Pek çok araştırmacı, plak katmanının sırf beslenme stilini yansıttığını düşünse de bu araştırma ne kadar çok bilgiye ulaşılabileceğinin süper bir örneği.”
ŞÜPHEYLE YAKLAŞANLAR DA VAR
Araştırmaya dahil olmayan ve Pittsburgh Üniversitesi’nde etraf arkeoloğu olan Claire Ebert, Live Science’a verdiği demeçte, mavi liflerin tıkaçlardan kaldığı konusuna “şüpheci” yaklaştığını belirtiyor. Bununla bir arada, diş taşı incelemelerinin önemli olduğunu, çünkü “Ritüellerden mesken hayatına dek Maya hayatının öbür istikametlerine bakmak maksadıyla kullanılabileceğini” lisana getiriyor.
Ebert, hem seçkinlerden hem de olağan halktan insanları kapsayan genişletilmiş bir araştırmanın, “bir davranış kalıbının saptanıp saptanamayacağını” ya da “liflerin mevcudiyetine dair öteki açıklamaların daha mantıklı olup olmadığının” görmeye bedel olacağını söylüyor. Chan ve grubu, yaptıkları araştırmanın, Maya bireylerinin diş taşlarındaki mavi liflere dair birinci delili sunarken, kimi sınırlamalara sahip olduğu konusunda hemfikirler. Öncelikle, plağın oluşum ve sertleşme suratı, yenen besinin cinsine ve kişinin fizyolojisine bağlı biçimde değişir; bu yüzden de araştırmacılar liflerin ne vakit oraya sıkıştığını kesin olarak bilemezler. Buna ek olarak, Gece Yarısı Terörü Mağarası’ndaki kurbanların çok azında diş taşı vardı ve bu durum grubun incelemelerini kısıtladı. Araştırmacılar, makalelerinde “Gelecekte gerçekleştirilecek araştırmalar bu dataları yorumlamak konusunda daha geniş bir bağlam sağlayacaktır” diyorlar.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)