Antalya Kültür Varlıkları Muhafaza Bölge Şurası Lideri Prof. Dr. Osman Eravşar, 1,6 trilyon dolarlık kıymetiyle dünyanın en pahalı markası; geyiklerin kızağını sürdüğüne ve meskenlerin bacalarından girip çocuklara armağanlar dağıttığına inanılan, Antalya’da doğmuş ve yaşamış, ‘Noel Baba’ olarak bilinen Aziz Nikolaos’un ismini taşıyan Demre’deki kilisede büyük ehemmiyete sahip yeni keşifleri açıkladı. Konsey Lideri Prof. Dr. Osman Eravşar, kilisenin, Orta Çağ devrinde denizin yükselmesiyle sular altında kalan Aziz Nikolaos’un psikopos olduğu erken devir kilisesinin üzerine 7’nci- 8’inci yüzyılda yapıldığına dikkat çekti. Eravşar, yeni keşiflerin Aziz Nikolaos’un yaşadığı periyoda ilişkin alüvyonlar altında kalan erken devir kilisesine ilişkin olduğunu söyledi.
1970’TE UYGULANAN ŞAP TABAN KALDIRILDI
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ilişkin ‘anıt müze’ pozisyonundaki Aziz Nikolaos Kilisesi’nde projesi geçen yıllarda onaylanan onarımın bu sene başladığını hatırlatan Eravşar, “Ancak onarım, yeni bilgi ve bulgulara bağlı olarak projesi her vakit değişebilir. Bu süreci bu yapıda yaşadık ve başarılı bir halde götürdük. Onarım sırasında bilhassa kilisenin taban döşemelerinde birtakım tamirat ve yenilemeler yapılacaktı. 1970’li yıllarda bu yapı ziyarete açıldığında yer içerisinde birtakım yerler harçla doldurulmuş, düzeltilmiş. Bunlar kaldırılacaktı ve tekniğine uygun daha düzgün bir düzenleme yapılacaktı” dedi.
AZİZ NİKOLAOS’UN AYAK BASTIĞI ZEMİN
Aziz Nikolaos’un yaşadığı 3-4’üncü yüzyıldaki kilisenin Akdeniz’de suların yükselmesi ve alüvyonlarla kapsanması sonucu 7-8 metre gömülmesi sonrası şu anki kilisesinin 7’nci- 8’inci yüzyılda inşa edildiğine dikkat çeken Eravşar, ayak bastığı tabana ulaşıldığını açıkladı. Varlığını 1910’daki fotoğraftan bildikleri kilisenin naos (ana) kısmında bulunan amona (görünmeyen yaratıcı güç) rastlandığını belirten Eravşar, şunları kaydetti:
“Bu da en azından çizgisel olarak yüzeyde gösterilecekti. Onun olduğu yerde 1970’lerde atılan şap yer döşemesi kaldırılınca altında ‘ne var’ diye bir hafriyat çalışması yapıldı. Sonuçta erken periyoda ilişkin, kilisenin 4’üncü yüzyıla ilişkin bir taban döşemesi ortaya çıktı. Şu anki kilise ise daha geç tarihli. Erken devir yapısının çeşitli yerlerinde mimari birtakım izleri var ancak döşeme manasında izi yoktu. Bu ortaya çıkan, tahminen daha erken tarihli bir döşeme. Kazıyı yapan arkadaşlarımız bunun yayınını hazırlıyor. Aslında yaşadığı periyodun yeri burası ve kuvvetle olası Aziz Nikolaos’un ayağının bastığı yer döşemesinden bahsediyoruz. Bu son derece kıymetli bir keşif, o periyoda ilişkin birinci bulgu. Hasebiyle bu kilisenin mimarlık tarihi ve onun ikonografik kıymetini bir nebze daha artıracak bir keşif olarak görüyoruz. Bunun üzeri belli bir teknikle kapatılacak ve sergilemeye hazır hale getirilecek.”
EN KIYMETLİ KEŞİF VE BULGU
Eravşar, Kudüs’te Hz. İsa’nın çarmıha gerilip, mezar olarak konulduğu yerden göğe yükseldiğine inanılan Kutsal Kabir Kilisesi’ndekine benzeri mimarinin tespiti ve buradan yola çıkarak Aziz Nikolaos’un mezarının yeriyle ilgili şu ana kadar en değerli keşif ve bulguya ulaşıldığını da açıkladı. 14’üncü yüzyıldaki Haçlı Seferleri’nde kentlerine kutsiyet kazandırmak için Barili tüccarların, bu kilisede Aziz Nikolaos’a ilişkin mezardaki rölikleri (Hristiyanlıkta İsa, aziz ve azizelerle alakalı ya da onlardan arta kalan kutsal eşya ya da parçalar), kemikleri alıp İtalya’ya götürdüklerini, birebir periyot Venedikliler tarafından da öteki röliklerin alındığını aktaran Eravşar, keşfi şöyle anlattı:
“Bu esnada kilisede bir tahribat olmuş. Yani Aziz Nikolaos’un muhtemelen kabri açılmış, kemikleri alınmış ve bugün ona ilişkin olduğu söylenen lahit şapel de yan tarafında bir nişin içerisine yerleştirilmiş. Tabi bu lahdin özgün yeri bana nazaran orası değil açıkçası. Muhtemelen lahit öbür bir yerde bulunuyordu. Bu da kilisenin içerisinde özel bir yer olmalıydı. Şapelin içerisindeki en özel yer ise şapelin kubbeyle örtülü üç apsisli bir kısmı var, orası olduğunu düşünüyorum, ortadaki kısım. Ve apsisin cephesinde de son onarım çalışmalarında çıktı, bir pantokrator İsa (Hz. İsa’nın sol elinde Kitâb-ı Kutsal tutarken sağ eliyle takdis işareti yapar halde tasvir edildiği sahne) freski tespit edildi. Bu da yeni çıktı. Münasebetiyle bu da buranın özel bir yer olduğunu gösteriyor.”
KUBBEDEKİ AÇIKLIK DETAYI
Kurul Lideri Eravşar, kubbedeki açıklıkla ilgili şöyle konuştu:
“Yine onarım projesinde ve projeyi hazırlayanlar ve danışmanlık hizmeti verenler bu apsisin önündeki kubbenin ortasının açık olduğunu, bunun kapatılması gerektiğini bize söz etti. Lakin biz şura olarak buna karşı çıktık. Zira onarımda bir unsur var, faraziyenin başladığı yerde onarım durur. Bunun ‘kapatılmadığını, Rusların yarım bıraktığını’ söz ettiler. Aslında o denli bir şey yok, her taraf tamamlanmış lakin küçücük bir kısım yarım bırakılmış olamaz. Buranın kapatılması istendi lakin biz uygun bulmadık ve bu biçimiyle bırakılmasını istedik. Bu kısımda kubbenin açıklığının tam düştüğü yerde yeri büsbütün bozulmuş ve değişik olarak etrafında da küçük galeriler var. Tabi bunun sonucunda, ‘Bu ne olabilir’ sorusunu sordum ve şunu fark ettim; Gibisi bir yaklaşım aslında Kudüs’teki Kutsal Kabir Kilisesi’nde de var. Kutsal Kabir Kilisesi’nde Hz. İsa’nın çarmıhtan sonra konulduğu kabrin tam üzerine gelen kısımda bir açıklık var. Ortodoksların en kutsal kabul ettiği merasimler Paskalya’da, ekinoks vakti 21 Mart’ta üstteki açıklıktan düşen ışık Hz. İsa’nın kabrinin üzerine dikey olarak düşecek ve Ortodoks rahiplerden birisi kabrin içine girerek düşen o kutsal ışığı muma yansıtır, mumu yakar, o mumu da sonra öbür şapel mensuplarına dağıtır.”
AYNI RİTÜEL
Ritüelin benzerinin, Aziz Nikolaos Kilisesi’nde de olduğunu kestirim ettiğini aktaran Eravşar, “Bu üstü açık kubbenin de bu maksatla yapıldığını düşünüyorum. Gerçekten kubbenin altına gelen kısımda yer yeniden bozulmuş. 1970’lerde kalın bir harç katmanıyla kapatılmış. Şu an için orada hafriyat yapılmadı ancak kalan izlerden bunun etrafında Yunanca yazıtların olduğunu da görüyoruz. Yazıtlar tabanda yalnızca orada var. Burasının özel bir yer olduğunu bize işaret ediyor. Yani artık bu şöyle bir mana söz ediyor. Musevilikten başlayan ve Hristiyanlığa geçen, kıyamet kopunca kutsal mabede yakın olma isteği burada da kelam konusu. Ondan ötürü buraya gömüldüğünü düşünüyoruz. Hasebiyle kuvvetle olası Aziz Nikolaos’un kabrinin olduğu yer burasıydı ve Kutsal Kabir Kilisesi’ndeki ritüel burada da vardı. Bunun Ortodoks dünyası için son derece değerli bir nitelik olduğunu düşünüyorum. En kıymetli keşif ve bulgu bu” dedi.
‘NOEL BABA’DAN KALINTILAR OLABİLİR
Şu an Aziz Nikolaos’un röliklerinin bir kısmının İtalya’da bir kısmının da Antalya Müzesi’nde sergilendiğini kaydeden Eravşar, şöyle devam etti:
“Ona ilişkin olduğu söylenen, kuvvetle olası öteki kemikleri de olmalı yahut en azından ikonografik öbür kesimler çıkabilir. Tabi kilise bugün özel bir pozisyona sahip, maalesef bulunduğu bölgede deniz suyu yükselmesi sebebiyle erken periyoda ilişkin kilise, deniz kodunun neredeyse 2 metre kadar altında. Bu da su baskınlarına vakit zaman sebep veriyor. Bu bölgede Akdeniz’in sularının yükselmesi sonucunda da alüvyonlar kiliseyi doldurmuş. Ne kadar aşağıda olduğunu tam bilemiyoruz. Lakin bu bölgede bir jeofizik araştırması yapılırsa bulabilir miyiz, bana kalırsa o da soru işareti. Zira jeofizik araştırmaların birtakım çeldiricileri var, bunlardan biri alandaki nem. Şayet ağır bir nem, su varsa sonuç alınamıyor. Bu durumda geriye yapabileceğimiz tek şey, o alanda hafriyat çalışmaları yapmak. Bunlar gelecek vakitlerde hafriyat liderleri tarafından yapılırsa, bu bilgiler daha somut biçimde ortaya çıkar ve bizler de yeni şeyler öğrenmiş oluruz.”
LAHDİ MEZARINDAN ÇIKARILIP, TAŞINMIŞ
Kilise içinde balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü, ‘Noel Baba’ya ilişkin olduğu düşünülen lahdin ise 14’üncü yüzyılda Barililer tarafından röliklerinin alındığı devirde yerinden çıkarılarak, başka alana taşındığını düşündüklerini söyleyen Eravşar, “En kıymetli tahribat maalesef burada, ziyaretçilerden kaynaklanıyor. Her gelen kutsal kabul edildiği için buradan bir parçayı koparıp götürmek istiyor. Öbür taraftan mum yakıyorlar bu lahdin etrafında. Onun isleri ve yağı buraları kirletiyor. Tekrar bunların tekniğine uygun paklık çalışmaları yapıldı” diye konuştu.
‘NOEL BABA’NIN SON MEKANI
Tüm dünyanın ‘Noel Baba’ olarak tanıdığı Aziz Nikolaos, Likya Birliği Meclis Binası’na mesken sahipliği yapan devrin kıymetli liman kentlerinden Patara’da, M.S. 300 yılında varlıklı bir buğday tüccarının oğlu olarak dünyaya geldi. Kaş ilçesindeki Patara’dan Demre ilçesindeki Myra’ya geçen Aziz Nikolaos, uzun yıllar burada yaşadı ve psikoposluk yaptı. Myra Piskoposu olarak 365 yılının 6 Aralık günü 65 yaşında öldüğüne inanılan Aziz Nikolaos’un, Demre’de ismini taşıyan Aziz Nikolaos Kilisesi, Hristiyan dünyasında bilhassa Ortodokslar için çok büyük bir kutsal pahaya sahip. Her yıl binlerce turist burayı ziyaret ediyor. Kilise duvarlarında Aziz Nikolaos’a ilişkin freskler yer alırken, bir de ona ilişkin olduğu düşünülen balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü Roma Devri’ne ilişkin bir lahit bulunuyor. (DHA)