Hazal Yalın
Bu haftanın seçkisinde bütün yazılar, Türkiye’deki seçimlerle ilgili.
Dikkatli okur Rusya’nın Türkiye’de iktidar ve muhalefete yönelik tavrıyla ilgili pek çok farklı yorum ve iddiayı takip etmiş olmalı. Aşağıdaki seçkide de bunlar açık seçik görünüyor. Gerek iktidar ve muhalefetin Rusya ile münasebetlerinin geleceği, gerekse de muhtemel bir hükümet değişikliğine yönelik neredeyse taban tabana zıt iki görüş var. Bunların birincisine nazaran iktidarın Batı tersi tavrı Rusya’nın dayanağını hak ediyor, çünkü muhalefet açıkça Batı yanlısı ve Rusya aykırısı bir tavır takınıyor. Bu görüşün karşı kutbuna nazaran ise endişelenecek bir şey yok, çünkü dış siyasette esaslı değişiklikler beklenemez. İkinci görüşün bir kutbuna nazaran muhalefet o denli maharetsiz ki seçimleri kazanması mümkün değil; fakat başka kutup tam zıddını düşünüyor. Bu görüşler varyasyonlar halinde karşımıza çıkıyor.
İki yoruma özel bir dikkat çekmek gerek. Birincisinde, Semyon Bagdasarov, Kremlin’in muhalefetle münasebet kurmama tavrının zararlarına dikkat çekiyor ve seçilmesi halinde Kılıçdaroğlu’nun Rusya’ya yönelik tavrında esaslı bir değişiklik beklemiyor. Valday kulübünün gediklisi, orada çabucak bütün değerli tartışmaların moderatörü Fyodor Lukyanov da hükümet gazetesi Rossiyskaya Gazeta’da aşağı üst birebir görüşte; yalnız daha güçlü bir teorik çerçeve içinde kıymetlendiriyor.
TASS’ın Kılıçdaroğlu ile ilgili biyografik haberi ise en az bunlar kadar kıymet taşıyor, çünkü belirli ki, Kılıçdaroğlu’nun ABD ziyareti ve Ukrayna ile ilgili çok tartışılan açıklamalarına karşın (“Rusya-Ukrayna savaşında Ukrayna’nın yanında yer almamız gerektiğini düşünüyoruz,” demişti) istikrarları güden ve dış siyasette esaslı değişiklik yapmayacak bir önder olduğunun altını çiziyor ve adeta, muhalefet bloğu hakkında ortaya çıkması mümkün olumsuz atmosferi dağıtmaya çalışıyor. RBK’nın haberi de açıkça tıpkı izleği takip ediyor.
‘Muhalefetin ortak adayı sağdan da Kürtlerden de oy alabilir’
… Kommersant’ın Türkiye’de muhalefete yakın olan bir kaynağı, “Bu dört gün boyunca neredeyse hiç uyumadık,” dedi. “Ama sonuçta silah arkadaşlarının uzlaşmış olması çok yeterli. Şema hakikaten başarılı; beşerler Kılıçdaroğlu’na oy verdiklerinde İmamoğlu’na da Yavaş’a da oy vermiş olacaklar. Üçü birlikte büyük mitingler, seçmenle daha çok buluşmalar gerçekleştirebilecekler.” Kommersant’ın kaynağı, Meral Akşener’in tutumunun yarattığı hayal kırıklığının bazılarında devam ettiğini, ancak kendisinin görüşüne nazaran kısa müddette unutulacağını söyledi, çünkü muhalefetin temel gayesi, Recep Tayyip Erdoğan’ı yenmek.
Siyasi analist ve “Türkiye’nin gündemi” isimli telegram kanalı muharriri Yaşar Niyazbayev, Meral Akşener’in daha evvel tek bir muhalefet adayı yerine fiilen üç adayı öne sürmek üzere bir planı olduğu kanısında. Niyazbayev’e nazaran, Akşener’in hareketlerine geriye dönüp bakıldığında bunların dengeli olduğu görülüyor: “Akşener, İmamoğlu ve Yavaş’ın Kılıçdaroğlu’ndan daha güçlü olduğunu açıkladı ve bu demarşıyla onları da sorumluluk almak zorunda bıraktı. Belirli ki onlar da bu teklifi reddedemediler, yoksa prestijlerini kaybeder ve koalisyonu yıkarlardı. Böylelikle muhalefetin tek bir adayı için sağdan Kürtlere kadar çok farklı beşerler sahiden oy verebilir.” (K. Krivoşeyev / Kommersant, 6 Mart)
‘Erdoğan daha güçlü’
… Rusya Memleketler arası Münasebetler Kurulu uzmanı Murad Sadıgzade’ye nazaran, muhalefetin “görünürdeki” birliğinin (son üç gündür gözlenen) parçalanmışlığı ve Erdoğan’ın dış siyasetteki görece zaferleri (mesela Ankara’nın NATO’nun genişlemesine yönelik tavrının gerisinde durması) dikkate alındığında vazifedeki lider mayıs ayındaki seçimlerde zaferi kazanacaktır. Küçük bir farkla bile olsa. …
Bununla birlikte Türkiye uzmanı İvan Starodubtsev, sarsıntının akabinde kamuoyu yoklamalarının aldatıcı olabileceğini belirtiyor. Yanı sıra muhalefetin tek bir aday üzerinde çarçabuk uzlaşamamış olması da Starodubtsev’e nazaran Erdoğan’ın elini güçlendiriyor. …
Starodubtsev, Erdoğan’ın dış siyasetinin vakit zaman AB ve NATO menfaatlerinden ayrıldığını, bunun da Brüksel ve Washington’da belirli bir anda Erdoğan’ın rakibine oynamak için uyarıcı olabileceğini düşünüyor. …
Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Arap ve İslam Araştırmaları Merkezi’nden Grigoriy Lukyanov da NATO ve ABD’nin Erdoğan’a tesirde bulunma teşebbüslerinin pek başarılı olmadığını hatırlattı. Bunun örneği, NATO Genel Sekreteri J. Stoltenberg ve ABD Dışişleri Bakanı A. Blinken’in şubat ayındaki Ankara ziyaretleri. … (A. Bantserova / İzvestiya, 7 Mart)
‘Kılıçdaroğlu Montrö Sözleşmesi’ne bağlı’
Türkiye’de muhalefet birkaç günlük görüşmelerden sonra Kemal Kılıçdaroğlu’nu mayıs ayındaki seçimlerde Recep Tayyip Erdoğan’a rakip olarak seçti. Kılıçdaroğlu, Atatürk tarafından kurulan partinin önderi; Rusya ile münasebetlerde ulusal menfaatlere ihanet etmeyecek. …
Kılıçdaroğlu’nun Rusya’ya karşı tavrında değişiklikler oldu. 2015’te Türkiye ile Rusya’nın bağlantıları Rusya’ya ilişkin Su-24 uçağının vurulması olayından sonra en alt noktadayken Ankara’nın hareketlerini eleştirerek ülkeye düşmanlar yarattığını söyledi. …
2018’de Türkiye Suriye’nin kuzeyindeki Afrin’de Kürt silahlı kümelerine karşı “Zeytin dalı” harekâtını yürütürken Rusya ve ABD’nin tesirinden kurtulmaya ve Suriye, İran ve Irak hükümetleriyle silahlı çatışmayı çözmek için temas kurmaya çağırdı. …
2022 ağustos başında Akkuyu nükleer santrali inşaat projesinin Rusya’nın denetimine geçmesini sert bir formda eleştirdi ve böylece ülkenin güç sorununda Rusya’ya bağımlı olacağını söyledi. … Ukrayna çatışmasının başından beri de … Erdoğan’ın kararlarını destekledi. Bilhassa Ukrayna’nın Rus savaş gemilerine Boğaz’ın kapatılması fikrine karşı çıktı ve Erdoğan’ın Montrö Sözleşmesi’ni yürürlükte tutma kararıyla dayanışma söz etti. … (V. Vişnyakova / RBK, 6 Mart)
‘Muhalefetle birlikte çalışmadık, bu devasa bir hata’
Rusya hava ve uzay kuvvetlerine ilişkin Su-24 bombardıman uçağının Türk Hava Kuvvetleri savaş uçakları tarafından 2015 kasımında Suriye hava alanında düşürülmesi olayından sonra Kılıçdaroğlu, Erdoğan hükümetinin “iyi komşuluk alakalarını desteklemek” yerine “düşmanlar yarattığını” söyledi. TASS’a nazaran muhalefet önderi Ukrayna’daki çatışma konusunda da mevcut yetkililerin tarafsızlığı müdafaa ve barış gayesini destekleme siyasetine bağlı. …
Semyon Bagdasarov, Analitik Araştırmalar Merkezi, Yakındoğu ve Orta Asya Ülkeleri Araştırma Merkezi müdürü: “Erdoğan Türkiye’yi 20 yıl sınırsızca yönetti. Artık esaslı değişiklikler olabilir. Muhalefet adayının kazanma bahtı yüksek, lakin Kılıçdaroğlu değil de İstanbul Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu olsaydı daha yüksek olurdu. … Rusya için hangisinin zaferi daha güzel; Erdoğan mı, Kılıçdaroğlu mu? Bu, nasıl davranacağımıza bağlı. Ne yazık ki uzun yıllar Türkiye muhalefetiyle birlikte çalışmadık. Öbür yerlerde de bu türlü. Bu devasa bir hata! ‘Biz muhalefetle çalışmayız,’ aylakların formülü. Artık meyvelerini toplayacağız. Bir halde alaka kurmak gerekecek. … Türkiye’nin Ukrayna çatışmasındaki tavrına gelince, Kılıçdaroğlu’nun kazanması halinde Erdoğan’ınkine misal olacaktır. Yalnız Erdoğan’dan farklı olarak, ‘Ben arabulucu olmaya hazırım, barışa çağırıyorum, bana Nobel verin!’ diye bağırmayacaktır. Kendisi [Kılıçdaroğlu] yapmayacaktır ancak Türkiye Ukrayna’ya yardım edecektir. Tıpkı Erdoğan’ın bugün Ukrayna’ya yardım ettiği üzere.”
Yevgeniy Satanovskiy, Yakındoğu Enstitüsü Lideri: “Bu en değerli seçimmiş, o denli mi! Tam bir saçmalık! Hiçbir değeri yok. Muhalefetin görünüşü klinik budala, zira seçime iki ay kala ortak aday belirlemek, yalnızca anlaşmak demek. Üstelik de kalan beş partinin lider yardımcısı çıkartacağı hiddetli, kepaze, açık bir pazarlık çerçevesinde muahede.” …
Yuriy Mavaşev, Yeni Türkiye Araştırmaları Merkezi Müdürü: “Kılıçdaroğlu bence son derece başarısız, zayıf, yeteneksiz bir figür. … Kılıçdaroğlu’nun iradi ve siyasi niteliklerini bir evvelki önder vazifesinden bir skandalla ayrılan Deniz Baykal’ın sahip olduklarıyla karşılaştırmak muhakkak imkânsız. Kılıçdaroğlu’nun bahtı var mı? Hiçbir talihi yok. … Kremlin, kendisi için Erdoğan’ın zaferinin daha düzgün olacağını düşünüyor, lakin ben olsam bu aptallığa düşmezdim. Zira öbür bir trend var; Rusya BDT’deki otoritesini kaybetti. Türklerin gözü bunda, Türki cumhuriyetlere kur yapmaya çalışıyorlar. Üstelik Türkiye’nin Avrupa ile de güzel münasebetleri var. Ticari alakaları öylesine güçlü ki bunları Rusya aşkına riske atmayacaklar.” … (A. Gavrilenko, S. Yemelyanova / Business Online, 7 Mart)
‘Kılıçdaroğlu tarafsızlık siyasetini destekliyor’
… Kemal Kılıçdaroğlu 15 Temmuz 2016’da Erdoğan’a karşı askeri darbe teşebbüsünü kınadı. CHP başkanı bu teşebbüsü “demokrasiye karşı alçakça bir saldırı” diye andı. Ancak 20 Temmuz’da devlet lideri tarafından harikulâde hâl ilan edilmesinden sonra (OHAL 19 Temmuz 2018’de kaldırıldı) Kılıçdaroğlu bunun “planlı” olduğunu, “kontrollü bir darbe girişimi” olduğunu söyledi. …
Kılıcdaroğlu … Su-24 olayından sonra Erdoğan hükümetinin “iyi komşuluk münasebetleri gütmek” yerine “düşman yarattığını” söyledi. Rusya devlet şirketi Rosatom’un Akkuyu nükleer santral inşaatindeki Türk yükleniciyle mutabakatı feshetme ve yerine Rusya’dan üç şirketin konsorsiyumunu temsil eden bir şirkete devretme kararını eleştirdi. Kılıçdaroğlu’na nazaran bu, ülkeyi güç alanında Rusya’ya bağımlı kılacak. CHP başkanı Rusya-Ukrayna çatışmasında Erdoğan hükümetinin tarafsızlığı müdafaa ve görüşme sürecine katkıda bulunma siyasetini büsbütün destekliyor. (TASS, 7 Mart)
‘Türkiye’nin Moskova ile alakalarını geliştirme dilek ve menfaati değişmeyecek’
Erdoğan’ın 20 yıllık idaresinde Türkiye’nin dünya arenasındaki yeri ve davranışı kökten değişti. Başlangıçtaki izleği ve daha sonraki yönelimi birbirinden çok uzak. Türkiye’de ordunun … İslamcılığından dolayı endişelendiği Erdoğan, iktidara Avrupa ve demokrasi bayraklarıyla geldi. … Bir evvelki on yılın başında, Türkiye’yi de es geçmeyen fırtınalı sosyal-siyasi kriz, Ankara’nın bölgesel işlerdeki durumunu güçlendirdi. … Bugün Türkiye’ye herkesin gereksinimi var, yok saymak mümkün değil, bu yalnızca bölgesel hususlarla değil büsbütün global kıymet taşıyan bir dizi sorunda de geçerli. Sıkıntının öteki tarafı ise iktisadi ve toplumsal alanda büyüyen iç sorunlar. …
Seçimlere gösterilen ilgi, öncelikle en temel soru nedeniyle perçinleniyor: Erdoğan iktidarda kalacak mı? Üstte açıklanan Türk dış siyaseti onun kişiliğiyle kopmazcasına bağlı. Bu siyaset, kaptan köprüsünde diğer biri ortaya çıkarsa besbelli halde değişecek mi? …
Erdoğan’ın karakteri abartılması güç bir faktör. Global figürlerle ferdî alakalarının rolü büyük; Rusya-Türkiye ilgileri bunu gösteriyor. Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığından ayrılması, Ankara’nın siyaset biçimini kaçınılmaz olarak etkileyecek, nüanslarda tashihe yol açacak. Ancak özünde değişiklik olması koşul değil. …
Türkiye’nin bağımsız milletlerarası kimliğini güçlendirme işi Erdoğan’dan evvel başlamıştı, lakin onunla birlikte gayesini güden bir nitelik kazandı. Günümüzde Türkiye’nin hem kendi benlik hissinde hem de global ölçekteki değişiklikler öylesine dramatik ki, eski rolüne dönmesi mümkün değil.
Bilindiği üzere Moskova ve Ankara aslında bütün jeopolitik sıkıntılarda barikatın farklı taraflarında. Lakin bu, bütün istikametlerde işbirliğinin geliştirilmesine mahzur değil. Milletlerarası bağlam … şunları öngörüyor: a) münasebetlerin kurulmasında ve korunmasında esneklik, b) bölgesel faktörde büyük, ideolojik faktörde küçük bir rol. Türkiye’nin başında bundan sonra kim olursa olsun global arenada objektif kurallar değişmeyecek. ABD ve Avrupa ile çelişkilerin yumuşaması mümkün, çünkü Erdoğan’ın başka önderlerle ilgilerinde çok fazla ferdî şey birikti. Fakat Türkiye’nin Moskova ile iktisadi ve lojistik ilgilerini geliştirmekteki istek ve menfaati değişmeyecek. Bu da hâkim faktör olacak. En kıymetlisi, bizim, açıklamalarla derin menfaatlerin bütünüyle öbür şeyler olduğunu bilerek sükûnet göstermemiz. (F. Lukyanov / Rossiyskaya Gazeta, 8 Mart)