Riskleri ve olayları hayvan metaforları ile anlatmak her vakit tesirli ve dikkat cazibeli olmuştur. Bu nedenle sıklıkla başvurulur. Bir vakitler filler yaygın kullanılırdı. Sonra siyah kuğular ve gri gergedanları konuştuk. Son periyotta ise yeşil kuğuları sıklıkla duyar olduk.
Siyah kuğu bilhassa yatırımcıların ve piyasa analistlerinin çok sevdikleri bir metafordur. “Bilinmeyen bilinmez”i anlatır. Yani gerçekleşmeden evvel hiçbir belirti ya da işaret vermeyen; başka bir deyişle ihtimal dışı olan lakin gerçekleştiklerinde muazzam tesir yaratan olaylardır. Nassim Nicholas Taleb’in 2007’de yayınladığında çok ses getiren ve dünyanın bugüne kadar en çok satan kitapları ortasına giren “Siyah Kuğu” ile gündeme gelmişti.
Bir de 2016’da Michele Wucker’in birebir isimdeki kitabıyla literatüre giren “Gri Gergedan” metaforu vardır. Gerçekleşme mümkünlüğü yüksek olan ve gerçekleştiğinde yüksek tesir yapacak olan lakin ihmal edilmiş tehditler için kullanılıyor. “Bilinen bilinmezler”dir. Bana nazaran global ısınma ve onun yarattığı riskler Gri Gergedan için kusursuz örneklerdir. Herkes gezegenin ısındığını ve bu ısınmanın çeşitleri yok edip, coğrafyaları, okyanusların asitlik derecesini artırdığını, orman yangınlarına yol açıp, harikulâde iklim olaylarını yarattığını biliyor. Ancak kendi meskeni yanmadığı ya da su altında kalmadığı, kendi toprağı kurumadıkça bu riskin varlığını ihmal ediyordu. Fakat sonradan öğrendim ki, iklim ile ilgili riskleri anlatmak için gergedandan çok daha tesirli bir diğer metafor varmış: “Yeşil Kuğu”.
Yüksek yıkıcılıkta risk
Bugünlerde çok konuşulan “yeşil kuğu” birinci sefer 2020 başında Memleketler arası Ödemeler Bankası (The Bank for International Settlements BIS) raporu ile gündeme geldi. Rapor iklim değişikliğinin finansal istikrara tesirini ve yapılması gerekenleri anlatıyordu ve başlığı “Yeşil Kuğu”ydu.
Yeşil kuğular da siyah olanları üzere öngörülmesi sıkıntı olayları tabir ediyor. Fakat bunlar iklimle ilgili düşük olasılıklı ancak yüksek yıkıcılıktaki riskleri anlatmak için kullanılıyor. Bu olayların tesirleri siyah kuğulardan çok daha yıkıcı olabiliyor, zira direkt gezegeni ve yerküredeki ömrü maksat alıyor; daha kapsamlı ve karmaşık tesirlere neden olabiliyor.
Kovid-19 ya da 11 Eylül 2001 Dünya Ticaret Merkezi atakları siyah kuğulara örnek olarak gösteriliyor. Yeşil kuğu bu manada farklılık gösteriyor zira Kovid-19 ya da New York’taki El Kural saldırısını varsayım etmek ne kadar zorduysa yeşil kuğuyu öngörmek o kadar kolay. Zira şayet global ısınma sınırlanamazsa olacaklar az çok belirli. Birçok milletlerarası rapor ile lisana getirildi; bilimsel çalışma ile ortaya konuldu. Sonuçları prestijiyle piyasaları aşağı çekmenin ve ekonomileri sarsmanın ötesinde dünyada hayatı tehdit edecek gelişmeler bunlar. Lakin önlenebilmesi de mümkün.
Yeşil kuğular bu nedenle geniş kapsamlı ve koordine “yeşil çözümler” üretilmesini ve güçlü “yeşil yaklaşımlar” geliştirilmesini gerektiriyor. Teknolojiden siyaset değişikliğine kadar geniş yelpazeye yayılan adımlar bunlar. Yeşil kuğuların varlığından ötürü bir vakitler “gereklilik” değil de “olsa âlâ olur” olarak bakılan sürdürülebilirlik, bugün şirketlerin iş yapış biçimleri haline gelmeye başladı. Dünyada bir farkındalık oluşmaya başladı. Lakin risk büyük ve muhtemel sonuçlar çok daha dramatik olduğu için farkındalığın süratle harekete dönüşmesi gerekiyor.