Kültür ve Turizm Bakanlığı müsaadesi, İzmir Büyükşehir Belediyesinin takviyesiyle Katip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) tarafından, Kadifekale bölgesinde yer alan Smyrna Tiyatrosu’ndaki hafriyat çalışmalarında “Doğu Vomitoryum” olarak isimlendirilen alanda geçen ay bulunan mermer heykel başı, hafriyat meskeninin güvenlikli depolarına alındı. İnsan ölçeğindeki heykel başının, mitolojik varlık Satir’i tasvir ettiği belirlendi. 1800 yıllık bir geçmişe sahip heykel başı, uzman incelemesinin akabinde İzmir Arkeoloji Müzesi’ne teslim edilecek.
Kazı heyeti başkanlığını yürüten İKÇÜ Türk İslam Arkeolojisi Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Akın Ersoy, Smyrna Agorası ve Tiyatrosu’nda
Tiyatronun milattan evvel 3. yüzyıldan itibaren kullanıldığını lisana getiren Ersoy, “Milattan sonra 4. yüzyılın sonu prestijiyle da tiyatronun terk edildiğini söyleyebiliyoruz. Bu terk edilişten sonra da sahne binasının atölyelerden oluşan bir sanayi yapısı haline dönüştüğünü görebiliyoruz. Bununla ait buluntular kelam konusu. Bizans Devri’nin sonunda ve erken Osmanlı Devri’nde bölgenin kıymetli bir taş ocağı olarak kullanıldığını çalışmalar bize gösteriyor” diye konuştu.
TANRILAR, TANRIÇALAR, İMPARATOR VE İMPAROTORİÇELER
Tiyatro bölgesi kazılarından çıkan heyecan verici son buluntunun Satir başı olduğunu aktaran Ersoy, “Sahne binası hafriyatları sırasında, sahne dizaynında görsel efekt olarak kullanılan ilahlar, tanrıçalar, imparator ve imparatoriçelerin yanı sıra tıpkı vakitte ikincil varlıklar olarak bildiğimiz Satyros ve buna emsal ikincil varlıklara ait buluntular var. Tahminen bir bütün olarak şu evrede değil lakin kesimler halinde elimize geçiyor” sözlerini kullandı.
Satir başına hiç beklemedikleri bir noktada rastladıklarını aktaran Ersoy, şöyle konuştu:
“Satyros başının muhtemelen Smyrna Tiyatrosu’nun o görsel efekti içerisinde bir pozisyonu vardı. Onu bugünden kesin söylememiz mümkün değil. Gerecin dönüştürüldüğü bir süreçte, Bizans ve erken Osmanlı periyodunda belirli ki Satyros başı, kireç elde edilmek üzere taşınmış. Hiç beklemediğimiz doğu alt geçit olarak tanımladığımız geçidin çabucak girişinde, başka yapı materyalleriyle ele geçti. Çok memnun olduk.”
DİONİSOS RİTÜELLERİNDE KULLANILIRDI
Ersoy, antik tiyatro yapılarında rastlanan Satir tasvirleri konusunda şu bilgileri paylaştı:
“Tiyatrolar, Dionisos’un (Yunan mitolojisinde şarap, bitki, cümbüş ve tiyatro tanrısı) himayesi altındaydı. Dionisos ritüelleri içinde tabiatın cinleri olan Satyroslar ve doğal onların bayan versiyonları olan Maenadlar kesinlikle yer alırdı. O yüzden de Dionisos tasvirlerinin yanı sıra ikincil varlıklar yani tabiatın cinleri olan Satyroslar da Dionisos’un varlığını işaret eder, orada oyunu seyredenlere. Tiyatro binalarında bilhassa sahne binalarında kıymetlidir. Biz de bunlardan birini yakalamış olduk. Umarız öteki örnekleri de ele geçiririz.”
Ersoy, antik devirde Satir figürlerinin genelde insan formunda, belden aşağısının ise at yahut teke halinde tasvir edilebildiğini belirterek, şunları söyledi:
“Satyros tabiatın hayvansı istikametlerini ortaya koyan bir figür, birebir vakitte beşerler için de geçerli. İnsanların içgüdüsel, ilkel hislerini yansıtan figürler bunlar. Tabiatta bağımsız olarak dolaşıyorlar. Bedenlerinin alt kısmı at formunda olduğu üzere teke formunda de olabiliyor. İnsan olarak da olabiliyor. Kesinlikle bunun Satyros olduğunu işaret eden bir taç koyuyorlar. Bizim örneğimizde çam kozalaklarından yapılmış bir taç var. Komik lakin nahoş bir manzara vermeye çalışıyorlar. Bizim örneğimizde dudaklar aralanmış ve bu aralıktan da nahoşluğu söz edecek bir yüz sınırı olsun diye dişler gösterilmiş. Bütün bunlar Satyros’un özellikleri.”