Türkiye’den ABD’ye kaçırılan 9 kesimden oluşan 6 tarihi eser, Antalya Müzesi’nde düzenlenen merasimle iade edildi.
Manhattan Bölge Savcılığı, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesi (HSI) , Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Antalya ve Burdur müze müdürlükleri, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliği ve Tanıtma Genel Müdürlüğünün ortak çalışmalarıyla, Anadolu’daki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 kesimli sütunlu lahit tekrar Türkiye’ye kazandırıldı.
Antalya Müzesi’nde, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, ABD Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake ve ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus’un katıldığı merasimle yapıtların teslim mukavelesi imzalandı.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy
“YARIM ASIRDIR ONLARIN PEŞİNİ BIRAKMADIK”
Bakan Ersoy, yaptığı konuşmada, yıllar evvel bulunduğu topraklardan ayrılan yapıtların, kıymetli emekler ve hukukun üstünlüğü unsuru çerçevesinde tekrar ilişkin olduğu yere iade edilmesi münasebetiyle bir ortaya geldiklerini söyledi.
İadesi sağlanan yapıtların her birisinin seyrinin farklı olduğunu belirten Ersoy, ilişkin oldukları topraklardan koparılan yapıtların peşini yarım asırdır bırakmadıklarını vurguladı.
Ersoy, 1967’de ABD’de açılan stantta yer alan bir küme bronz heykelin Türkiye kökenli olduğunun değerlendirildiğini lakin nereye ilişkin olduğunun bilinmediğini hatırlatarak, şöyle devam etti:
“Bu yapıtların nereye ilişkin olduğunu ispatlamak için büyük bir çabaya giren Jale İnan Hoca, 1970’li yıllarda Burdur’da yer alan diğer bir bronz heykel buluntusundan haberdar oluyor. Kelam konusu heykeli, ABD’de gördüğü örneklerle karşılaştırdığı vakit, kökenlerinin Burdur vilayetimizin hudutları içinde yer alan Bubon Antik Kenti olduğunu anlıyor. Bunun üzerine alanda kazılara başlıyor ve stantta yer alan heykeller ile alanda bulduğu heykel kurallarının üstündeki yazıtları eşleştiriyor. Bu çalışması dünya çapında kabul görüyor. Lakin bütün bu uğraşlar, yapıtların ülkemize iadesi için kâfi olmuyor.”
Yasa dışı olarak yerlerinden edilmiş kültür varlıklarının tespiti için değerli çalışmalara imza atmış bir araştırmacı olan gazeteci muharrir Özgen Acar’ın ise Jale Hoca’nın bilimsel çalışmalarına kriminolojik denebilecek kanıtlarla katıldığını aktaran Ersoy, lakin bu net dataların Türkiye’nin sonuç almasına yetmediğini kaydetti.
Ersoy, bu durumun o devirde gerekli memleketler arası işbirliğine ulaşamamaktan kaynaklandığına işaret etti.
“ÇOK TİZİZ BİR ÇALIŞMA YÜRÜTTÜK
Bakan Ersoy, milattan sonra 1. ve 2. yüzyıllara ilişkin olan ve İmparator Lucius Verus’un tasvir edildiği heykelin sanatsal özellikleri açısından son derece etkileyici bir eser olduğunu vurguladı.
Bubon evraklarının yıllar içindeki olumsuz dönüşlere karşın yine açılmasına karar verdikleri bir devirde, Manhattan Bölge Savcılığı’nın Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesinin işbirliğiyle bir soruşturma yaptığını öğrendiklerini ve bir yılı aşkın mühletle tüm güçlerini bu hususa ağırlaştırdıklarını bildiren Ersoy, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Hem Jale İnan’ın hem Özgen Acar’ın yaptıkları araştırmalar sonucunda vaktinde elde edilmiş dataları kullandık, köy sakinleriyle görüşmeler yaptık, eski ve orjinal fotoğraflar bulduk, kolluk arşivindeki dokümanları kullandık. Prof. Dr. Ertekin Doksanaltı tarafından hazırlanan evrak ile bilimsel argümanlarımızı güçlendirdik. Çok tiziz bir çalışma yürüttük ve yüzlerce sayfalık klasör oluşturduk. Bizden heykelin esası üzerinde kalan ayak izleri ile heykelin ayak uzunluğunu kıyaslamamız istendi. Kaçakçılık Dairemizle iç içe çalışan Burdur Müzesi uzmanlarımız ölçümleri yeniledi ve çalışmaları fotoğraflarla belgeledi. Heykelin ayak ölçüsüyle bizim alanda aldığımız ölçünün tuttuğunu teyit ettik. Bu haberin akabinde yapıtın ilişkin olduğu topraklara geri dönmesinin önünde bir pürüz kalmadı.”
Ersoy, Perge kökenli bir sütunlu lahdin de Almanya’daki Kassel Müzesi’nde olduğunu öğrenen Bakanlığın, 1970’li yıllarda teşebbüslerde bulunduğunu lakin çalışmaların sonuç vermediğini tabir etti.
Eserin bilimsel olarak Perge’ye ilişkin olduğunu ispat etmenin yetmediğini, kaçak olarak götürüldüğünün de ispatının beklendiğini belirten Ersoy, “Biz de tekrar işe koyulduk. Lahdin iadesi konusunda, belgemize temel oluşturması için Kaçakçılıkla Uğraş Dairemiz ve Antalya Müzesi Müdürlüğümüz, ortak bir çalışma yürüttü. Hem yaş hem ikamet ettiği yer prestijiyle mevzu hakkında bilgisi olabilecek bireylere başvurduk. Bilimsel olaraksa Prof. Dr. Ramazan Özgan’dan raporlar aldık. Bu eforlar, Manhattan takımının bulgularıyla da örtüşünce, işbirliği sürecimizde değerli bir kademeyi geçmiş olduk. Muhtemelen daha kolay taşınabilmesi için modüllere ayrılmış bu lahit de artık ilişkin olduğu topraklarda. Lahdin onarımı için gerekli çalışmalara süratle başlayacağız.” diye konuştu.
Yeniden Türkiye’ye kazandırılan yapıtlarının Balıkesir, Afyonkarahisar ve Burdur kökenli olduğunu kaydeden Ersoy, bilgi ve dokümanların ABD’ye iletilmesi sonrasında tamamlanan soruşturmalar kapsamında yapıtların ilişkin olduğu topraklara iade edildiğini söyledi.
Ersoy, “Hem yarım asırlık bir sürecin en azından bir kısmının tamamlanmasına şahit ve takviye olmaktan hem de bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten dolayı çok memnunum. Bu süreci titizlikle koordine eden Albay Matthew Bogdanos, HSI Özel Casusu Robert Mancene, Savcılık uzmanları Apsara Iyer ve Daniel Healey’e teşekkür ederim.” sözlerini kullandı.
ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake,
ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, ülkesi ile Türkiye ortasında kültür mirasını müdafaa mutabakatını imzaladıklarını belirterek, “Kaçakçıların ülkeden çıkardığı yapıtları geri getirmeyi bir imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek.” dedi.
Büyükelçi Flake, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ile, Türkiye’deki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 kesimli sütunlu lahdin Antalya Müzesinde düzenlenen iade merasimine katıldı.
Türkiye’nin çok etkileyici bir kültür mirasının olduğunu belirten Flake, gösterilen gayretlerin sonucunda yapıtların yurduna dönmesinden ötürü keyifli olduğunu söyledi.
Türkiye’ye çok büyük boyutta eserler getirdiklerini ve bu bahiste Manhattan Savcılığının harikulade bir çalışması olduğunu lisana getiren Flake, şöyle devam etti:
“Bu ülkenin yurttaşları ve ABD’liler, burada yapılanları kutlamalı. Aslında kültür varlıklarından bahsederken, buradaki insanlara ilişkin olanlardan bahsediyoruz. ABD ve Türkiye, kültür mirasını muhafaza muahedesini imzaladı. Kaçakçıların ülkeden çıkardığı yapıtları geri getirmeyi bir imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek. Kaçakçılar yağmaya devam edecekler, bizler de peşinde olacağız. Kültür mirası daha evvel buradan götürülmüştü. Vizyonlarımız doğrultusunda geri döndürdük. İşbirliğinden son derece mutlunun. Umarım daha fazla örneklerde bir ortada olacağız.”
“EŞSİZ YAPITLARI NEREYE AİTSE ORAYA DÖNDÜRMEK ZORUNDAYIZ”
ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus ise çalınmış ve yağmalanmış kültür varlıklarının iadesinin, ABD ve Türkiye’nin yan yanaya çalışmasının eseri olduğunu anlattı.
Bogdanus, “Yapılabileceğin en güzelini gösterdik, yaptık. Dostlukla, dürüstle bir işin nasıl yapılabileceğini gösterdik.” sözlerini kullandı.
New York’taki Kültür Varlıklarını Müdafaa Ajansı ile 35 ülkeden yağmalanmış kültür varlıklarının peşinde olduklarını vurgulayan Bogdanus, bugün 6 kıymetli hazinenin, ilişkin olduğu ülkeye döndüğünü kaydetti.
Bunun gururunu yaşadıklarını belirten Bogdanus, “Bu, Türkiye’de, Yunanistan’da olabilir. Hepsinin kültür varlıkları, biz buradayken tahminen ülkelerinden götürülüyor. Bu işe baş koymaya devam edeceğiz. Kaçakçıların peşinde olacağız. Masaya yumruğumuzu vuracağız. Bu yağmayı durdurmak durumundayız. Eşsiz ve değerli yapıtları nereye aitse oraya döndürmek zorundayız. Bu inanılmaz eserler, ilişkin oldukları ülkelerden koparılamaz. Birlikte olduğumuzu gösteriyoruz. Yarın ve çocuklarımız için kelam veriyoruz. Bu yapıtlarla yaşayacağız, bunlar, sonraki jenerasyonlara aktarılacak.” halinde konuştu.
Bakan Ersoy, Büyükelçi Flake, Bogdanus ve protokol üyeleri, teslim kontratının imzalanmasının akabinde Antalya Müzesini gezdi.
Yabancı konuklara daha evvel ABD’den Türkiye’ye iade edilen “Yorgun Herakles”in de ortalarında bulunduğu tarihi eserler hakkında bilgi verildi.
İADE EDİLEN ESERLER
- Antalya’daki Perge Antik Kenti kökenli Roma devri sütunlu lahit modülleri, milattan sonra 140-150 yıllarına tarihlendiriliyor. Lahit kesimleri, üzerinde betimlenen sahnelerde Herakles, Thesus, ve Akhilleus üzere kahramanların bir ortada gösterilmesi nedeniyle ünik olarak bedellendiriliyor.
- Burdur’un Bubon Antik Kenti’nden ülke dışına çıkarıldığı saptanan Roma İmparatoru Lucius Verus’un insan boyutundaki bronz heykelinin, antik kentteki Sebasteion yapısında gerçekleştirilen kaçak hafriyatlarda ele geçirildiği ve yasa dışı yollardan yurt dışına çıkarıldığı biliniyor.
- Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilen mermer “kusura tipi idol”, Batı Anadolu’da milattan evvel 3 binde yaygın olarak görülen şematize edilmiş bayan figürlerinden.
- Milattan evvel 3. yüzyıl Helenistik periyoda ilişkin, oturur halde tasvir edilmiş Attis heykelciğinin, Anadolu kökenli olduğu stil-kritik incelemelerle saptandı. Frig ve Yunan mitolojisine nazaran Attis, ana tanrıça Kybele’nin sevgilisi yahut eşi ya da oğlu olarak görülüyor, birtakım kaynaklarda ise rahip olarak görülüyor.
- Roma periyoduna ilişkin Apollon heykelciği, milattan sonra 1-2. yüzyıla tarihlendiriliyor.
- Isparta’nın Pisidia Antiokheia Antik Kenti’ne ilişkin düver pişmiş toprak levha ise Frig devrine ilişkin. (AA)