Devletlerin dezenformasyonla çaba yöntemleri
Muhalefetin ve yandaş medyanın uzun müddettir “sansür yasası” diye ortalığı ayağa kaldırdığı, temel haklar ve fikir özgürlüğü temel alınarak tasarlanan internet kontrolü getiren dezenformasyon yasası ülkemiz açısında geç kalınmış bir atılım.
Şu günlerde Meslis’te hararetli bir halde görüşülen yasaya karşı muhalif medya tek bir ses olarak #SusmakYok etiketiyle “sansür yasası” diye lanse etmeye çalıştıkları yasa hakkındaki paylaşımları Twitter’da tepeye yükseldi.
Yandaş medya günlerde yasa hakkında algı operasyonu yürüterek teklif yasalaşırsa, yalnızca gazeteciler değil, toplumsal medyada haber paylaşan ve yorum yapan tüm vatandaşların özgürlükleri de tehdit altında olacak korkusu aşılamaya çalışıyor.
Avrupa Birliği rastgele bir üye ülkeden gelen taleple bir saat içinde terörle ilgili sakıncalı bir içeriği tüm toplumsal medya mecralarından kaldırma yaptırımı uygularken Türkiye’deki yasa insanlara tehdit üzere sunulmaya çalışılıyor.
Peki işin aslı ne? Türkiye muhalefetin dediği üzere internete hiç gibisi görülmemiş bir kontrol mi getirmeye çalışıyor yoksa başka çağdaş ülkeler üzere bilgi kirliliğine karşı vatandaşlarını korumak için tedbir mi alıyor?
İşte dezenformasyon kanunuyla ulaşılmak istenen amaçlar ve başka ülkelerin palavra ve algı operasyonu karşısında uyguladığı yaptırımlar…
TÜRKİYE’DE ANLIK OLARAK EN FAZLA ŞAHSA ULAŞABİLME GÜCÜNE SAHİP OLAN TOPLUMSAL MEDYA ŞİRKETLERİ KİMLERİN KONTROLÜNDE?
Dünyadaki en büyük zahmet, internetin denetimsizliği. Bu denetimsizlik “internetin anonim” olduğu savına dayanıyor. Lakin gerçekte bu türlü olup olmadığı konusunda tereddütler var. Bir siber hücumda Whatsapp çöktüğünde biz firmanın yaptığı şu açıklama ile yetinmek zorunda kaldık: “Verileriniz inançta, merak etmeyin”.
Bunun dışında bir teyit yahut doğrulama sistemi şimdi yok. İşte bu şirketler denetimsizlik yerinden niyetlerini yayıyor. Bunu gören devletler ve bilhassa Avrupa Birliği, bu bahiste ferdî datalar disiplinin uygulama ve firmalar bilgileri ülke dışına taşımamaları için tedbirler alma yoluna gitti.
Ülkemizdeki düzenlemeleri de bu kapsamda kıymetlendirmek mümkün.
SOSYAL MEDYA ŞİRKETLERİNİN TEMSİLCİLİKLERİNİN YURT DIŞINDA BULUNMASININ DEZAVANTAJLARI NELERDİR?
Dünyanın her yerinde ve çabucak her lisanında yayın yapıp o ülkelerde temsilcisi olmayan şirketler, toplumsal medya şirketleridir.
Buradaki en büyük sorun, devletlerin muhatap alabileceği, bilgi isteyebileceği bir yapının kendi ülkesinde olmaması. Bu türlü olunca “denetlenemez” bir yapı karşımıza çıkıyor.
Denetlenemeyen bir sistem inançlı değildir. 2022 yılında İrlanda Data Muhafaza Komitesi, Avrupa’daki muhataplarına Facebook ve Instagram’ın sahibi META’nın Avrupa’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) kullanıcı bilgilerini göndermesini engelleyeceği ihtarında bulundu.
Komisyon, META’nın büyük miktarda veriyi ABD’ye aktarmasını engellemek için sert kararlar almaktan kaçınmayacağını duyurdu. META’nın Avrupa Ofisi İrlanda’da bulunuyor. Bu nedenle buradaki otoritelerin aldığı kararlara uymak zaruriliği var. Kısaca nerede ofis yahut şube varsa datalar ile ilgili hesap sormak mümkün oluyor, aksi halde bu türlü bir imkân bulunmuyor.
YENİ YASA İLE TOPLUMSAL MEDYA ŞİRKETLERİNİN TÜRK TEMSİLCİLER İLE TÜRKİYE’DE OFİS AÇMALARI ULUSAL GÜVENLİK AÇISINDAN NASIL BİR AVANTAJ OLUŞTURACAK?
Soruna yalnızca şahsî dataların güvenliği açısından bakmayalım. Tüm datalar açısından risk taşımaktadır. Data, işlenmemiş bilgi demektir.
İnsanların yatkınlığı, toplumdaki tercihler, bir bölgedeki insanların internette aradığı sözlerin yoğunluğu bunlar istihbarat emelli kullanıma uygundur.
Bir kimsenin terör propagandası içeren paylaşımlarının deverana sıkıntısız bir biçimde sokulması; bu mecraların propaganda, adam devşirme alanına dönüşmesi, manipülasyona zemin hazırlayan girişimlerin topluma toplumsal medya aracılığı ile sevk edilmesi mümkündür. Bunların tümü ve daha fazlası toplumsal huzur ve ulusal güvenlik için sorun teşkil etmektedir.
Zira toplumsal barışı tehdit eden içeriklerin derhal kaldırılması, toplumu manipüle eden içeriklerin tespiti ve süratli biçimde engellenmesi için Türkiye’de yerleşik bir muhatabın olması değerlidir.
SOSYAL MEDYA ÜZERİNDEN YÖNETİLEN YABANCI ALGI OPERASYONLARI ARTIK TARİHE Mİ KARIŞIYOR?
Toplumsal medyaya ait tasarlanan yasal düzenlemeler algı operasyonlarına karşı bütünsel bir uğraş konsepti ile yaklaşmaktadır.
Düzenleme; hukuk devleti, temel haklar ve niyet özgürlüğü temel alınarak tasarlanmıştır.
Düzenlemenin temel odağı, kamu sistemini, genel sıhhati ve milli güvenliği tehdit eden dezenformasyon ile ilişkili algı operasyonları ile mücadele etmeyi amaçlamıştır. Bunların dışında suç olan “çocuk istismarı”, “kadına karşı şiddet”, “intihara teşvik” vb. bahislerde da bir çerçeve mevcuttur.
Elbette ki algı operasyonları tamamen bitmeyecektir. Lakin bu yasal düzenleme ile daha etkin ve hukuka uygun çaba mümkün olabilecektir.
ÖNCEDEN TOPLUMSAL MEDYADA OLUŞAN CÜRÜMLER İÇİN NASIL BİR YOL İZLENİYORDU?
Sosyal medya hayatımıza birinci girdiğinde bu alanda herhangi bir kontrol sistemi yoktu.
İsteyen istediğini dile getirebilirdi ancak bir denetim yahut tespiti bulunmuyordu.
Sonradan hayata geçirilen düzenlemeler ile sosyal medya biraz daha denetim altına alındı. Hatta son düzenlemeler ile Türkiye’de temsilci bulundurma kuralı getirildi. Lakin atanan temsilciler Türk vatandaşı değildi ve Türkiye’de ikamet etme mecburiyeti bulunmuyordu. Dolayısıyla tebligat ve bildirimler yurt dışındaki adreslere yapılıyordu. Son yasa tasarısı ile bu boşluk “T.C. Vatandaşı ve Türkiye’de yerleşik” kimseler sözü ile giderildi. Böylece faillerin bulunamaması sorunu ortadan kalkıyor.
FAİL NASIL BULUNUYOR?
Peki fail nasıl bulunuyor? Diyelim ki siz bir tweet atıp birisine hakaret ettiniz. Sizin fail olup olmadığınızın tespiti için, kullandığınız hesaptan sizin tweet attığınızın tespiti gerekiyor. Bunun için hesabınız ile kullandığınız internetin IP çakışmasının olması lazım. Bu data kimde? Twitter’da. Yani bu doğrulamanın yapılabilmesi için Twitter’ın bilgi paylaşması gerekiyor.
SOSYAL AĞ SAĞLAYICILARINA GETİRİLECEK YÜKÜMLÜLÜKLER NELER?
Sosyal ağ sağlayıcılar, kullanıcılara teklifler sunarken hangi parametreleri kullandığını, internet sitesinde açık, anlaşılır ve çarçabuk ulaşılabilir halde yer vermekle yükümlü olacak.
Düzenleme sayesinde sosyal ağ sağlayıcı, kullanıcılara önerdiği içeriklere ait tercihleri güncelleme ve ferdî datalarının kullanılmasını sonlandırma seçeneği sunma konusunda gerekli tedbirleri alır ve bu tedbirlere raporunda yer verir.
Sosyal ağ sağlayıcı, reklamlara ait içerik, reklam veren, reklam müddeti, hedef kitlesi, ulaşılan kişi veya grup sayısı üzere bilgilerin yer aldığı bir reklam kütüphanesi oluşturarak bunu internet sitesi üzerinden yayınlar ve bu hususa raporunda yer vermek zorundadır.
DİĞER ÜLKELERLE KIYASLANDIĞINDA İZLENEN YOL ÖZELİNDE NASIL BİR NOKTADAYIZ?
Biz yolun başındayız diyebiliriz.
İnternet alanında “özgürlük” ve “güvenlik” dengesini koruyan adımlar atıyoruz. Dezenformasyon yasası bu manada değerli bir adım.
Her ne kadar “sansür” iddiaları ile “manipüle” edilse de yapılması gereken budur. Bu adım düzenlediği dalın standartlarını aşan tüzel bir karşıtlık taşımamaktadır. Hiçbir şirkete yahut kullanıcıya bir yasak getirmiyor.
Mağduriyetlerin arttığı bu çağda devletler anayasal yetkilerini kullanarak bu alanı denetlemek istiyor.
Bu denetlemenin içeriği bilgi güvenliği, kullanıcıların aydınlatılması, hizmet siyaseti ve kalitesini arttırmaya yöneliktir.
SOSYAL MEDYA ŞİRKETLERİ YÜKÜMLÜLÜKLERİNİ YERİNE GETİRMEZSE NE OLACAK?
Yeni düzenleme “bant daraltma” ve “reklam yasağı” cezaları ile toplumsal medyayı düzenleyecektir.
Ayrıca bu mevzuda somut data kaybı ve ihlali varsa bu sefer de KVKK’nın idari para cezası vermesi gündeme gelecek. Bununla birlikte somut failler varsa TCK uyarınca “kişisel dataları kullanma” kabahati (m.136) uyarınca ceza soruşturması açılabilecek.
Bildiğiniz üzere bant genişliği bir iletim ortamının ya da haberleşme kanalının kapasitesi demektir. Tıpkı yol üzere. Yol ne kadar genişse, trafik o kadar akıcı olur. İnternetteki bilgi transferi de böyledir.
Bant genişliği ne kadar büyükse, muhakkak bir müddet içinde aktarılabilecek data hacmi de o kadar çok ve süratli olur. Bilgisayar bilimlerinde; bant genişliği veya dijital bant genişliği kullanılan yahut kullanılabilen data bağlantı kaynaklarındaki veri oranının bit/saniye cinsinden ölçülmesi ile çıkan sonuca denir.
“BANT DARALTMA” VE “REKLAM YASAĞI” CEZALARI
Yeni düzenleme “bant daraltma” ve “reklam yasağı” cezaları ile toplumsal medyayı düzenleyecektir.
Reklam cezasına gelince, Türkiye’de vergi mükellefi olan şirket ve bireylerin, kelam konusu sitelere reklam vermesinin yasaklanması demektir.
Sosyal Medya Platformları ile reklam kontratı yapılmaması manası taşır.
Buna nazaran yeni yasa ile şirketlere gelen yasak reklam vermek isteyen kimseleri de kapsayacak, böylece sosyal medya şirketleri bilgi paylaşımına yanaşmaz ve çocuklar ile ilgi gerekleri yerine getirmez iseler reklam yasağına ve reklam alma yasağına maruz kalarak mali olarak yaptırıma tabi kılınacaklar.
YASAYLA ŞAHSÎ DATALARI NASIL KORUMUŞ OLACAĞIZ?
Bu alanda toplumsal medyanın yanında OTT (Over-the-top) dediğimiz Şebekeler Üstü İnternet Tabanlı Hizmet sunan Whatsapp, Telegram vb. platformlar da kapsama alınmaktadır. Böylelikle en çok şahsî data transferi yapılan mecralar kontrol altına alınarak şahsî datalar için büyük bir muhafaza sağlanıyor diyebiliriz.
OTT’ler Türkiye’deki rastgele bir mevzuata tabi tutulmadan sunuluyor. Bu hizmetler, Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu (BTK) tarafından yetkilendirilen ve emsal hizmeti sunan işletmeciler açısından haksız rekabet oluşturuyor.
Düzenleme ile birlikte şebeke olarak internet tabanlı yürüyen hizmetler için BTK’ya bu hizmetlere ait gerekli düzenlemeleri yapma ve ilgili tedbirleri alma konusunda yetki verilecektir. Böylece, BTK tarafından yetkilendirilen işletmecilerin, ilgili mevzuat çerçevesinde kamu hizmetinin gereği üzere yürütülmesini teminen; tüketici hakları, şahsî dataların korunması, hizmet kalitesi, raporlama, mali yükümlülükler üzere kimi yükümlülüklere tabi tutulması amaçlanıyor.
Bu yetki; içeriklerin görülmesi yahut bilinmesini kapsamıyor. Yalnızca bunların korunmasını ve ilgisiz kimselerin ulaşmasını engelleyen tarafta seyrediyor.
İNTERNET ÇAĞINDA BİLGİLERİMİZ NE KADAR İNANÇTA?
Bilindiği üzere internet birinci çıktığı günden itibaren hızlı bir gelişim göstermiştir. Birinci çıktığında temel hedef “iletişim” iken artık gelinen süreçte, ticaret ve medya alanının yanında bankacılık süreçlerinde, devlet faaliyetlerinde, adliye işlerinde kullanılıyor.
Bu süreç internet ortamının bir data deposuna dönüşmesine sebep oldu.
Bu durum tüm dünyada tıpkı soru ile karşılık buluyor: “İnternet ne kadar inançlıdır?”
Burada karşılaşılan zorbalık, prestij suikastları ve dijital mağduriyetlerden bağımsız bir mevzu olarak, tüm devlet yurttaşlarının “kişisel verilerini” güvence altına almaya, dataların mümkün olduğu kadar yurt içinde depolanmasına ve bu alandaki şirketlerin hesap vermesine yönelmiş durumda. Dezenformasyonla Gayret Yasası bu manada da önemli!
Yakın vakitte İrlanda Bilgi Müdafaa Komitesi (DPC) toplumsal paylaşım sitesi Facebook’ta 50 milyon kişinin dijital bilgilerinin çalındığı güvenlik açığı hakkında resmi soruşturma başlatmıştır.
DİĞER DEVLETLERDEN ÖRNEKLER
AVRUPA BİRLİĞİ
Avrupa Birliği, 1 Ocak 2024’te yürürlüğe koyacağı Dijital Hizmetler Yasası (Digital Services Act) ile dijital platformlara ve çevrim içi içerik üreticilerine muhakkak sorumluluklar yükleyen tedbirleri hayata geçirecektir. Dijital Hizmetler Yasası ile büyük dijital platformlara, krizler sırasında dezenformasyon faaliyetleriyle başa çıkmak
için yeni stratejiler oluşturma zorunluluğu getirilecektir. Yasa ile çevrim içi platformlardaki şeffaflığı ve hesap verebilirliği iyileştiren önlemler hayata geçirilecektir. Ayrıyeten arama motorları, sosyal medya ağları ve çevrim içi alışveriş
siteleri içeriklerini denetlemekle bizzat sorumlu tutulacaktır.
2021’de kabul edilen Çevrim İçi Terörist İçerik Yasası (Online Terrorist Content Law), dijital platformlara bünyelerindeki “terörizm içerikleri” konusunda uyarılmalarını takiben söz konusu içeriği bir saat içinde kaldırma yükümlülüğü getirmiştir. Çevrim İçi Terörist İçerik Yasası ile bir AB ülkesinin dijital servisi başka bir AB ülkesinden gelen içeriği kaldırma isteğine de uymak zorunda bırakılmıştır.
FRANSA ÖRNEĞİ
Fransa Hükümetinin bu husustaki bir kanun tasarısını meclise sunarken ortaya koyduğu tespit değerli bir özettir:
“…demokrasiye yeni bir tehdit olarak kabul edilen geçersiz haberlerin yayılmasıyla çaba etmek için İngiliz Parlamentosu bir Soruşturma Heyeti oluşturmuştur. Almanya Parlamentosu bu doğrultuda kanun kabul etmiştir. İtalyan otoriteler ise düzmece haberleri bildirmek için bir platform oluşturmuştur. Fransa’nın bu hususta aksiyonsuz kalması beklenemezdi” diyor.
Türkiye’deki düzenleme ile emsal adımlar atılıyor.
ALMANYA ÖRNEĞİ
Alman Ceza Kanunu’nda 186 ila 188. unsurları başta siyasi hayatta halkın gözü önünde bulunan şahıslara karşı olmak üzere kamusal alanlarda yapılan karalama/dedikodu ve palavra haber yayma faaliyetinin cürüm olarak düzenlendiği görülüyor.
Almanya’da Toplumsal Ağların Düzenlenmesi Kanunu’nun yürürlüğe girdiği birinci 6 ayında Facebook, gelen şikâyete tabi içeriklerin %21’ini, YouTube %27’sini, Google %46’sını, Twitter ise %10’unu kaldırdı.
“Sosyal Ağ Kanunu” ve ilgili yönetmeliklere nazaran Şubat 2022 tarihinden itibaren medya platformları palavra haber kapsamındaki içeriklerini yalnızca denetleyip silmekle yükümlü değil. Bu şirketler birebir vakitte ceza hukuku kapsamında cürüm teşkil eden içerikleri de güvenlik ünitelerine bildirmekle yükümlü tutulmaya başlandı. Google, Twitter, Meta ölçüsündeki büyük platformlar uygulamaya itiraz etti ve davaya taşıdı sıkıntıyı. Çıkacak sonuç önemli bir emsal olacak.
BELÇİKA ÖRNEĞİ
Bundan evvel Belçika Bilgi Güvenlik Kurumu, Facebook’tan ülkede birtakım çerezleri müsaadesiz kullanmamasını, çok data toplamamasını ve bu formda toplanan kişisel bilgileri silmesini istemişti.
Şirketin bunu reddetmesi üzerine kurum, Brüksel mahkemesinde türel süreç başlatmıştı. Facebook ise GDPR
(Kişisel Bilgilerin Korunması Hakkındaki Genel Tüzük) çerçevesinde Belçika mahkemelerinin bu bahiste yetkisi bulunmadığını, kelam konusu hususlarda Yetkinin şirketin AB’deki merkezi olan İrlanda ve İrlanda Data Müdafaa Komitesinde olduğunu söylese de Avrupa Adalet Divanı tartışmayı son noktayı koymuş ve bu bahiste Brüksel’in yetkisini kabul etmişti.
TÜRKİYE İÇİN ÂLÂ BİR ÖRNEK
Gerek Almanya’daki süreç gerekse Adalet Divanının yaklaşımı Türk Yargısı için de önemli bir emsal niteliğindedir.
UYGULANACAK YAPTIRIMLAR
Bant daraltma nedir?
Bant genişliği bir iletim ortamının ya da haberleşme kanalının kapasitesi demektir. Yol ne kadar genişse, trafik o kadar akıcı olur. İnternetteki bilgi transferi de böyledir. Bant genişliği ne kadar genişse, belli bir süre içinde aktarılabilecek veri hacmi de o kadar çok ve süratli olur. Bilgisayar bilimlerinde; bant genişliği veya dijital bant genişliği kullanılan yahut kullanılabilen bilgi bağlantı kaynaklarındaki data oranının bit/saniye cinsinden ölçülmesi ile çıkan sonuca denir.
Reklam yasağı cezası nedir?
Türkiye’de vergi mükellefi olan şirket ve bireylerin, söz konusu sitelere reklam vermesinin yasaklanması demektir. Sosyal medya platformları ile reklam kontratı yapılmaması manası taşır. Buna nazaran yeni yasa ile şirketlere gelen yasak, reklam vermek isteyen kimseleri de kapsayacak böylelikle toplumsal medya şirketleri bilgi paylaşımına yanaşmaz ve çocuklar ile ilgi gerekleri yerine getirmez iseler reklam yasağına ve reklam alma yasağına maruz kalarak mali olarak yaptırıma tabi kılınacaklar.