ABD merkezli fikir kuruluşu Freedom House, 14 Mayıs seçimlerinden evvel dijital ortamda Türkiye’deki seçim sürecine ne üzere müdahaleler olabileceğini mercek altına aldı.
Freedom House, “Dijital Çağda Seçim İzleme” başlıklı pilot araştırma projesi kapsamında, ortalarında Türkiye’nin de yer aldığı 14 ülkedeki yaklaşan seçimleri inceledi. Niyet kuruluşu proje için, ülkelerdeki siyasi haklar ve internet özgürlüklerini göz önünde bulunduran bir “Seçim Kırılganlığı Endeksi” hazırladı.
Endeks, niyet kuruluşunun her yıl yayınladığı Dünyadaki Özgürlükler ve İnternetteki Özgürlükler raporlarına, bilgilere ve tahlillere dayanıyor.
“Seçim Kırılganlığı Endeksi”, incelediği ülkelerde seçim öncesi çevrimiçi ortamda tesir operasyonları, internete erişimin engellenmesi ve toplumsal medyada farklı kümeler ortası tansiyonlar üzere yaşanabilecek sıkıntıları tanımlıyor.
Dijital alan, insan hakları ile seçim sistemi ve siyasi iştirak olmak üzere üç kategoriye sahip endeks, her ülkeyi 25 gösterge üzerinden 0 ve 4 ortası puanlandırıyor. Puanlamada en fazla 100 puan alınabilirken, bu skor seçim kırılganlığının en az olduğunu gösteriyor. 0 puan ise seçim kırılganlığının en fazla olduğunu gösteriyor.
VOA Türkçe’nin haberine göre Freedom House bu endekste, 14 Mayıs’taki seçimler için Türkiye’ye 33 puan verdi.
Freedom House, bu ay yayınladığı 2023 Dünyadaki Özgürlükler raporunda 32 puan ile Türkiye’yi “Özgür Olmayan Ülke” kategorisinde değerlendirmişti. Tıpkı formda 2022 yılındaki İnternetteki Özgürlükler raporunda da Türkiye, “Özgür Olmayan Ülke” kategorisinde yer almıştı.
Freedom House, proje için Türkiye’yi incelediği tahlilde, 14 Mayıs seçimlerinin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AK Parti için değerli zorluk yaratabileceği yorumunu yaptı.
OLAĞANÜSTÜ HAL
Analizde, 6 Şubat Maraş sarsıntılarına değinen Freedom House, sarsıntıdan etkilenen 10 vilayette ilan edilen 3 aylık Fevkalâde Hal’in (OHAL) hükümete temel hakları kısıtlayabilecek yetkiler verdiğini belirtti.
Bölgedeki yetkililerin çevrimiçi ve kamusal alanda kampanya malzemelerini ve mitingleri engelleyebileceğine ve muhalefet partilerinin siyasi faaliyetlerinin kısıtlanabileceğine dikkat çekildi.
Analizde ayrıyeten, zelzeleden sonra ‘görünüşte dezenformasyonun yayılmasını durdurmak’ için Twitter’a 12 saat boyunca erişimin engellendiği ve Ekşi Sözlük’e erişim yasağı getirildiği hatırlatıldı.
Freedom House, 2002’den beri iktidarda olan AK Parti’nin son 10 yılında, seçim maddelerinin değiştirildiğini, yargı bağımsızlığına müdahale edildiğini ve muhalefeti susturmak için sert adımlar atıldığını belirtti.
Analizde, “İlk vakitlerinde kimi özgürleştirici ıslahatları hayata geçirdikten sonra AKP hükümeti, 2016’dan bu yana muhaliflere karşı geniş kapsamlı bir baskı uyguladı. 2017’deki anayasal değişiklikler, Türkiye’yi parlamenter sistemden başbakanın olmadığı ve cumhurbaşkanının meclisin yorumu ya da onayı olmadan hükümeti atadığı bir muhteşem başkanlık sistemine dönüştürdü” sözleri kullanıldı.
Freedom House tahlilinde, Millet İttifakı’nın iktidara gelmesi halinde Erdoğan’ın siyasetlerinden sert bir kopuş vadettiğini belirtirken, halkın ekonomik krize ve zelzele sonrasında yetersiz görülen devlet yardımına reaksiyonuyla muhalefet partilerinin güçlenebileceği ve Erdoğan’ın tekrar seçilme talihinin önemli bir biçimde baltalanabileceği yorumunda bulundu.
Öte yandan tahlilde, muhalefet ittifakındaki uyuşmazlıkların, Erdoğan’ı devirme uğraşlarına ziyan verebileceği görüşü ortaya kondu.
Ayrıca seçim maddelerindeki değişikliklerin küçük partileri dezavantajlı pozisyonda bırakabileceği tespiti lisana getirildi.
DİJİTAL ORTAMDA MÜDAHALE
Freedom House tahlilde, Türkiye’deki seçimlerden evvel dijital ortamda gerçekleşebilecek müdahaleleri ise dört başlıkta sıraladı:
- Websitesi ve toplumsal medya engellemeleri ve içerik kaldırma
- Bilgi manipülasyonu
- Tutuklamalar ve yargılamalar
- Taciz ve korkutma
Türkiye’de binlerce web sitesine erişimin engellendiğine ve bunların ortasında birçok bağımsız medya ve yurttaş gazetecilik kuruluşlarının yer aldığına dikkat çeken Freedom House, böylesi teknik sansürün seçmenlerin sandığa gitmeden evvel gerçek ve çeşitli bilgi kaynaklarına erişmesini engellediğini kaydetti.
Freedom House, RTÜK’ün yayın lisansı almadıkları gerekçesiyle geçen sene DW’nin ve VOA Türkçe’nin internet sitelerine erişim mahzuru getirttiğini hatırlattı. Ayrıyeten tahlilde, 2020’de toplumsal medya yasasının uygulamaya girmesinden sonra birinci yılda en az bin 197 haberin kaldırıldığı kayda geçildi.
Freedom House ayrıyeten, AK Parti yanlısı olarak değerlendirdiği kamu yayıncılarının ve hükümetin toplumsal medya içeriğine müdahalesinin, seçmenlerin adaylara ve seçim kampanyalarına dair bağımsız tahlillere erişimini zorlaştırdığını tabir etti.
‘DEZENFORMASYON YASASI’
Kuruluş bunun yanında, geçen yıl yürürlüğe giren ‘Dezenformasyon Yasası’nın seçim öncesinde internet kullanıcılarına karşı kullanılarak muhalif sesleri bastırabileceği ihtarında bulundu.
VOA Türkçe’ye konuşan Freedom House Araştırma Analisti Cathryn Grothe, kelam konusu yasa için, “Bu yasa, seçimlerden evvel yetkililerin bağımsız gazeteciliği, hükümeti eleştirenleri ve hükümetten hesap sormaya çalışan bireyleri susturmasını kolaylaştıracak. Bilhassa yargının büyük kısmı hükümeti desteklediği için kanunların berbata kullanılması riski, seçim güvenliğini hakikaten etkileyebilir” tabirlerini kullandı.
Düşünce kuruluşu, AK Parti hükümetinin çok taraflı bir yaklaşım kullandığını ve dezenformasyonun yaygın olduğunu sav ederek toplumsal medya kullanıcılarını hükümetin yayınladığı AK Parti lehine bilgilere güvenmeye teşvik ettiğini belirtti.
Freedom House, diğer raporlara dayanarak, AK Parti’nin çevrimiçi ortamda 6 bin kişi civarında bir troll ordusunun çevrimiçi tartışmaları manipüle ederek, kendi siyasi gündemlerini yaydıklarını ve hükümet tersleriyle toplumsal medyada uğraş ettiklerini kaydetti.
Türkiye’de birçok gazetecinin, aktivistin ve vatandaşın, hükümet yetkililerini dijital ortamdan eleştirmesi, haberleri ve tartışmaları nedeniyle yargılandıklarını hatırlatan tahlil, bu ortamın seçim öncesi otosansürü arttırabileceğine dikkat çekti.
Analizde gazetecilere ve dijital aktivistlere karşı tacizin yaygın olduğuna değinilirken, kabahat, yolsuzluk ve siyaset üzere mevzularda haber yapan muhabirlerin yer yer fizikî hücuma uğradığı hatırlatıldı.
Siyasetçilerin de çevrimiçi tacize maruz kaldığını söyleyen Freedom House, 2022’nin Ocak ayında CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu’nun binlerce AK Parti yanlısı troll Twitter hesabının kendisini maksat alan bir kampanya başlattıklarını söylediğini anımsattı.