Birkaç yıl oluyor: Vaktiyle Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan ve ne piyasada ne de kütüphanelerde bir türlü bulamadığım bir stant kataloğunu incelemek için YKY’nin İstiklâl Caddesi’ndeki kütüphanesine gittim. Aradığım kitabı bulup bir köşeciğe iliştim.
Tesadüfe bakın, tam o sırada Orhan Pamuk da elinde çantası, kütüphaneye geldi. Çantasından birkaç küçük defter çıkarıp görevliye verdi. Vazifeli defterlerin sayfalarını teker teker tararken Pamuk bir yandan kahvesini içiyor bir yandan da tarama sürecine nezaret ediyordu. Halbuki o hazırlık, şu an elimde tuttuğum kitap için yapılıyormuş. Böylelikle farkında olmadan Nobel ödüllü bir muharririn yeni kitabının yayın serüveninin -küçük de olsa- bir modülüne şahitlik ediyordum.
Uzak Dağlar ve Anılar, Pamuk’un 14 yıldır çabucak her gün cep defterlerine aldığı notlardan ve yaptığı fotoğraflardan bir seçki. Muharrir, defterlerin ortaya çıkış sürecini şöyle anlatıyor:
“Bu defterlere yazmaya 2009 yılında başladım. Yalnız günlerimi, niyetlerimi yazmıyordum. Ortada elim tabiatıyla bir fotoğraf de çiziyordu. Her gün için bir sayfa vardı. Bir sayfaya sığsınlar diye yazı ve fotoğrafları küçük tutuyordum. Olaylar, sözler, fotoğraflar her gün bir sayfaya sığmıyordu. 2012 yılından başlayarak daha çok yazmaya, resmetmeye ve senede iki defter doldurmaya başladım.”
25 defterden süzülen Uzak Dağlar ve Anılar, Pamuk’un yazma alışkanlıklarından okuduğu kitaplara, seyahat izlenimlerinden hayallerine uzanan bir çiçek dürbünü.
OSMANLI: İNCE BİR İPEK KOZASI
Mesela müellifin kitaplarını evvel bir fotoğraf, bir sahne olarak canlandırdığını öğreniyoruz. Öteki türlü romanı hayal edemediğini söyleyen Pamuk, hayal etmesine yardımcı olacak yerlere ve görüntülere gidiyor: “Böyle bir görüntüyle karşılaşınca başım bizatihi yazmak istediğim romanı gördüklerim ile yani görüntü ile birleştirmeye başlıyor.”
Manzaraların peşinde yaptığı seyahatlerden kalanları da paylaşıyor defterlerinde. 2015’teki Bursa seyahatinde Tanpınar’ın kentte, cami avlularında bulduğu şiirin hâlâ hissedildiğini, altmışların başında geldiğinde de birinci padişahların türbelerini birebir tarih ve Osmanlı hissiyle ziyaret ettiğini hatırlıyor Pamuk: “BURSA’DA OSMANLI imparatorluk değil şimdi: Daha şık, daha ince bir ipek kozası şimdi.”
Bu ortada Pamuk’la ilgili değişik ve şaşırtan bilgiler de öğreniyoruz. O da inşaat makinelerini ilgiyle seyreden meraklılardan biriymiş meğer. Tophane’de Galataport’un imali sırasında kullanılan vinçlerden birini uzun uzun seyrettiğini not düşmüş defterine. Notlara vincin resmi eşlik ediyor doğal ki.
YIL 1974, PAMUK 22 YAŞINDA…
Ayrıca itinalı dizaynla, özel kâğıda, tûlânî ebatta ve renkli basılan Uzak Dağlar ve Anılar tam manasıyla koleksiyonluk bir kitap.
Başta kâğıt krizi olmak üzere baskı maliyetlerindeki harika artışa karşın bu evsafta bir kitabın yayınlanması biz okurlar için sevindirici. Natürel ki bir yayınevi, Nobel ödüllü müellifinin kitabını yayınlamak için bütün imkânlarını seferber edecektir, etmelidir de.
Ama bir vakitler kâğıt krizinin Orhan Pamuk’u dahi etkilediğini söylersem, inanır mısınız?
Yıl 1974. Pamuk 22 yaşında. Bir gün ailesine, yakınlarına ve tanıdıklarına “Ressam olmayacağım, romancı olacağım!” diyerek birinci romanı Cevdet Beyefendi ve Oğulları’nı yazmaya başladı. Etrafındakilerin, “İnsan yirmi iki yaşında hayatı tanımaz Orhan, yaşın ilerlesin, hayatı, insanları, dünyayı teşhis, o vakit yazarsın romanını!” ikazlarına aldırmadı ve kaleme aldığı Cevdet Beyefendi ve Oğulları ile Milliyet Roman Yarışması’na katıldı.
YAYINCILIĞIN EN ÇİLELİ YILLARI
“Ressam olmayacağım, romancı olacağım!” kararından beş yıl sonra Pamuk Cevdet Beyefendi ve Oğulları ile müsabakada birinci oldu (Daha doğrusu birinciliği Mehmet Eroğlu ile paylaştı).
Milliyet Yayınları’nın yayın direktörü olarak seçiciler heyetinde bulunan Dava Tamer’in birincilik adayı zati Pamuk’un kitabıydı. Hatta öbür üyelerin dikkatlerini bu romana çekmek için çabaladı.
Bu ortada Türkiye’de büyük bir kâğıt krizi yaşanıyordu. “Kitap basmak için piyasada kâğıt bulmak mucizelere bağlıydı” diyen Dava Tamer’e nazaran yayıncılığın en çileli yıllarıydı. Kediler ve Kitaplar’da o günleri şöyle anlatıyor:
“Tek forma baskısına yetecek kadar birkaç top kâğıt mı bulundu, çabucak basımevine gönderiliyor, tek forma basılıyordu. Basılan forma da depoya. İki hafta sonra birkaç top kâğıt daha mı bulundu… Kalitesi, rengi öteki olsa da… Ziyanı yok. Bir forma daha. Beş-altı formalık bir kitabın basımı bile aylar alıyordu bazen. Sayfalar da renk renk oluyordu. Kitabı yandan tutup sayfalarına bakınca her forma öbür tonda…”
Yarışma sonuçlarının açıklanması yayıncılık açısından bu türlü güç bir periyoda rastlamıştı. Milliyet Yayınları’nı yöneten İdeal Tamer, genç müelliflere bedel veren, pek çok genç müellifin birinci kitabını yayınlayan biriydi. Üstelik bir yayıncı olarak ticari açıdan düşününce de ödüllü bir kitabın tanıtım ve satış açısından -diğer kitaplara göre- yarışa birkaç adım önde başladığını düşünüyordu. Lakin kâğıt sorunu yüzünden satışı 300 bine ulaşan Erich von Däniken’in İlahların Arabaları’nın bile yeni baskılarını yapmakta zorlandıkları bir devirde Tamer, çok istemesine karşın, hayli hacimli bir roman olan Cevdet Beyefendi ve Oğulları’nın basımını bir mühlet ertelemek mecburiyetindeydi. Kitap fakat 1982 yılında yayınlanacaktı.
O yıllarda kâğıdıyla, dizaynıyla, baskısıyla Uzak Dağlar ve Anılar niteliğinde bir kitap hayal bile edilemezdi sanırım.
Şimdi de hayal etmek sıkıntı gerçi. Bir ton kâğıt üretebilmek için gerekli güç maliyetinin kâğıdın satış fiyatından katbekat yüksek olduğu bir dünyada, bir müddet sonra bu türlü kitaplar da bize dağlar ve anılar kadar uzak kalacak üzere.